Χειροποίητο: Αλή Πασάς ο Τεπελενλής 1744

ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ

Η ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΛΗ

Έχουν διασωθεί πάμπολλα περιστατικά από την ταραχώδη δημόσια και ιδιωτική ζωή του Αλή, προερχόμενα από γραπτές μαρτυρίες και από την προφορική παράδοση. Άλλα από αυτά προκαλούν μειδίαμα και άλλα ρίγη φρίκης. Σε κάθε όμως περίπτωση βοηθούν στη βαθύτερη γνώση του χαρακτήρα και του ψυχισμού του. Για να παρατεθούν όλα όσα σώθηκαν θα χρειάζονταν εκατοντάδες σελίδες. Έτσι στην συνέχεια παρουσιάζονται ορισμένα, μόνον, από αυτά, τα οποία κρίνονται ενδιαφέροντα.

Ήθελε τα παιδιά και τα εγγόνια του να μορφωθούν και κάλεσε, για τον εγγονό του Ισμαήλ και τον γιο του Σαλήχ, δύο επιφανείς δασκάλους από το Μεσολόγγι, τους Δημήτριο Καψάλη και Ευστάθιο Καλογερά -ήταν και προσωπικός γιατρός του Σαλήχ- οι οποίοι έμειναν δέκα χρόνια (1810 - 1820). Ο γιος του Βελής ήξερε να γράφει και να διαβάζει ενώ ο πρωτότοκος Μουχτάρ ελάχιστα. Τον πιο αγαπημένο εγγονό του Μεχμέτ σκεφτόταν να τον στείλει για ανώτερες σπουδές στην Ιταλία ή στη Γαλλία.

Διέθετε και ένα γελωτοποιό, τον «σαλτιμπάγκο» όπως τον έλεγε. Τον είδαν ο Μπάιρον και ο Hobhouse στο Τεπελένι. Ξεχώριζε από έναν πανύψηλο γούνινο σκούφο: «Αντίθετα όμως με τους γελωτοποιούς των παλαιών πολιτισμένων μοναρχών, ήταν υποχρεωμένος να περιορίζει τα αστεία του, στα χοροπηδήματα και στις τούμπες του μπροστά στο άλογο του Βεζίρη την ώρα της ιππασίας της Αυτού Υψηλότητος», όπως γράφει ο Hobhouse στο γνωστό του έργο «Travels in Northern Greece».

Είχε ένα Γιαννιώτη φίλο που τον έλεγαν Αναστάσιο. Η μέρα της γιορτής του Αγίου Αναστασίου, όπως είναι γνωστό, δεν είναι αργία, αλλά όμως ο ευνοούμενός του ήθελε να απονέμονται και στο δικό του άγιο οι ίδιες τιμές που απονέμονταν και στους λοιπούς αγίους. Παρακάλεσε λοιπόν το σατράπη να επιβάλλει, μέσω του μητροπολίτη, αργία.

Ο δεσπότης υπάκουσε πρόθυμα και διέταξε να μην λειτουργούν τα εργαστήρια των Ιωαννίνων κατά την ημέρα του Αγίου Αναστασίου. Η αργία διατηρήθηκε για τρία χρόνια, όσο κράτησε και η εύνοια του Αλή προς το Γιαννιώτη φίλο του.

Του άρεσε πολύ να τον συγκρίνουν με τον αρχαίο Ηπειρώτη βασιλιά Πύρρο Β΄ (Μπούρους τον έλεγε) και τον Αλέξανδρο, που ήταν και οι μοναδικές μεγάλες ιστορικές προσωπικότητες που μάλλον γνώριζε. Ειδικότερα για τον Πύρρο θεωρούσε ότι ήταν απόγονός του, όπως αναφέρει ο Leake. Ο λόγιος Αθανάσιος Σταγειρίτης (1780 - 1840) ήξερε την αδυναμία του αυτή και θέλησε να τον κολακεύσει αφιερώνοντας το έργο του «Ηπειρωτικά, Βιέννη 1810» «εις τον Νέον Πύρρον», όπως τον αποκαλεί.

Η πρώτη παράσταση του «καραγκιόζη» στην Ελλάδα παίχτηκε στα Γιάννενα την περίοδο του Αλή, από τον Εβραίο Ιάκωβο. Ο Hobhouse παρακολούθησε μία παράσταση: «Ο χώρος της ένα ρυπαρό καφενείο και ο καραγκιοζοπαίχτης ένας Εβραίος. Οι θεατές, κυρίως παιδιά, πλήρωναν δύο παράδες για τον καφέ και έριχναν άλλους τρεις στο δίσκο που περιφερόταν μετά την παράσταση. Ο διάλογος γινόταν Τούρκικα».

Ο Αλής ήταν φιλότεχνος και ήθελε να ιδρύσει στα Γιάννενα θεατρική σκηνή, αλλά οικογενειακή. «Αν είχα ένα θέατρο», έλεγε, «θα επέτρεπα την είσοδο μόνον στα παιδιά μου. Αυτά τα ζωντόβολα οι βασιλιάδες των Φράγκων δεν καταλαβαίνουν τι τους γίνεται και αφήνουν όλο τον κόσμο να δει το έργο».

Ο Άγγλος περιηγητής Thomas Smart Hughes γράφει στο χρονικό του ότι με την ευκαιρία των γάμων του Μεχμέτ, γιου του Βελή, στήθηκε στα Γιάννενα ένα πρόχειρο θέατρο, «υπό την αιγίδα του Βεζίρη», όπου έδωσε παραστάσεις και ένα μπαλέτο από την Κέρκυρα. Αλλά και ο Βελή Πασάς φιλοδοξούσε να ιδρύσει θέατρο. Κάποτε σκέφτηκε να διαρρυθμίσει ένα Γιαννιώτικο τέμενος σε σκηνή «σαν τις Ιταλικές», όπως γράφει ο Guillaume de Vaudoncourt. Όταν ο Γερμανός διοικητής του πυροβολικού του Αλή, ο Ibrahim Manzour, εξέφρασε την επιθυμία να φύγει από τα Γιάννενα και να επιστρέψει στην πατρίδα του, αυτός του απάντησε: «Καλά, αφού θέλεις να φύγεις, φύγε. Αλλά το κεφάλι σου θα μείνει εδώ».

Ο F. Pouqueville αναφέρει ότι ένας Έλληνας από την Άρτα ξάπλωσε στο βαθούλωμα ενός δρόμου για να καλυφτεί το κενό και να ευθυγραμμιστεί το έδαφος, ώστε να περάσει άνετα η άμαξα του Αλή «αλλά χωρίς να ενοχληθεί ο Υψηλότατος». Ο ταλαίπωρος υπήκοος σακατεύτηκε, αλλά αμείφτηκε με ισόβια χορηγία μια οκάς ψωμιού την μέρα.

Είχε βάλει φόρο ένα γρόσι στην κάθε οκά στα ψάρια και τα χέλια που αλίευαν οι ψαράδες στη λίμνη των Ιωαννίνων. Εκείνος που δεν θα επλήρωνε θα έχανε την λεία του, την οποία θα έπαιρναν οι φοροεισπράκτορες του Βεζίρη.

Πονηροί όπως ήταν οι Γιαννιώτες προσπαθούσαν, με κάθε τρόπο, να αποφύγουν το φόρο, όμως οι πράκτορες του σατράπη τους παρακολουθούσαν στενά και τους έπαιρναν το πρωί, ό,τι ψάρευαν τη νύχτα, εάν δεν κατέβαλλαν το χαράτσι. Ένας θυμόσοφος γέρο-ψαράς βλέποντας να χάνει το βιός του, και τα ψάρια του να φορτώνονται από τους υποτακτικούς του Πασά, είπε το πασίγνωστο «φάτε μάτια ψάρια και κοιλιά περίδρομο», που από τότε έμεινε παροιμιώδες. Λέγεται ακόμη και σήμερα όταν κάποιος θέλει να καταδείξει είτε την ακόρεστη πείνα του, τον ανεκπλήρωτο πόθο του, ή το απλησίαστο.

Ο Γάλλος αξιωματικός και περιηγητής Barthélemy Bacheville, γράφει ότι κάποτε ο Αλής συνάντησε έναν Έλληνα γέροντα, που του έμοιαζε πολύ. Έβαλε να του κόψουν το κεφάλι και να το στείλουν, σαν δικό του, στους εχθρούς του. Και ενώ εκείνοι πανηγύριζαν για το χαμό του, αυτός επιτέθηκε ξαφνικά εναντίον τους και τους εξόντωσε όλους. Τους μεν επιφανείς θανάτωνε με σφυροκόπημα, ανασκολοπισμό, βγάλσιμο ματιών, χύσιμο χυτού μολυβιού κ.λπ., ενώ τους ασήμαντους τους απαγχόνιζε ή απλώς αποκεφάλιζε.

Όταν κάποτε βασάνιζε ένα νεαρό για να ομολογήσει κάποιο αδίκημα, παρενέβη ο πατέρας του και δήλωσε ότι ο ίδιος είναι ο ένοχος και ότι αυτός πρέπει να θανατωθεί. Λέγεται ότι τότε ο Πασάς συγκινήθηκε και αθώωσε αμέσως και τους δύο.

Ένας τιτουλάριος επίσκοπος Βόνιτσας που υπηρετούσε στην Μητρόπολη Ιωαννίνων, είχε συνεννοηθεί με την Βασιλική να φυγαδεύσουν μια Ελληνίδα κοπέλα από το χαρέμι. Όταν μέσα στα άγρια μεσάνυχτα άκουσε να χτυπούν την θύρα της Μητρόπολης νόμισε ότι τα όργανα του Αλή είχαν έρθει να τον συλλάβουν, γιατί το σχέδιο είχε προδοθεί. Τότε τον κυρίευσε πανικός, ξαγρυπνάει, και την επόμενη το πρωί, προς κατάπληξη όλων, τα μαλλιά του ήταν κάτασπρα. Ήταν μόλις 34 ετών.

Οι Τουρκόγυφτοι οργανοπαίχτες και οι Τουρκογύφτισσες χορεύτριες, ήταν η προσφιλής διασκέδασή του, γράφει ο σφραγιδοφύλακάς του, ο Αθανάσιος Λιδωρίκης:

«Ηγάπα τα μουσικά όργανα. Εις Ιωάννινα ήσαν πολλοί γύφτοι, επιτήδειοι μουσικοί, παίζοντες ντέφια, βιολιά κλπ. Ήρχοντο και εκ της Ρούμελης διάφοροι οργανοπαίχται και νέαι τουρκόγυφται αίτινες και περιήρχοντο το σεράγιον ψάλλουσαι ή χορεύουσαι. Εκ δε της Κωνσταντινουπόλεως έφερεν κατά καιρούς διαφόρους μουσικούς οίτινες και του έψαλλον Τουρκικά άσματα. Όμως παρεχώρει οίκημα και, μετά τινά καιρόν, τους εφιλοδώρει και τους έδιδεν άδεια να αναχωρήσωσι».

Κατεχόταν μονίμως από τον φόβο της δολοφονίας. Κάθε βραδιά άλλαζε κρεβατοκάμαρα, ακόμη και σεράι. Φοβότανε τόσο πολύ μήπως τον δηλητηριάσουν, ώστε έπαιρνε εξωφρενικά μέτρα προστασίας. Τα φαγητά τοποθετημένα σε δίσκους τα έκλειναν μέσα σε δοχεία που είχαν δύο κλειδαριές και τα κλειδιά τα κρατούσαν δύο μικρά «γιουσουφάκια» και ήταν σκεπασμένα με πορφυρό ύφασμα που έδενε με δύο λουριά. Αλλά οι προφυλάξεις αυτές δεν ήταν αρκετές. Προτού να αρχίσει ο Βεζίρης, να τρώει δοκίμαζε το φαγητό του ένας έμπιστος υπηρέτης. Δεν άνοιγε ποτέ ο ίδιος τα γράμματα, μην τυχόν και τον δηλητηριάσουν με κάποια σκόνη.

Το έτος 1815 εξέδωσε μια «βεζυρικήν διαταγήν προς πάντες τους αρχιερείς» της επικράτειάς του, «να διατάξουν το λαό σε αργία κάθε 24η Αυγούστου, επέτειο του απαγχονισμού του Πατροκοσμά και να κλείνει την ημέρα αυτή η αγορά προς τιμή του». Όταν ορισμένοι Μουσουλμάνοι ιερείς χλεύασαν ειρωνικά, τους είπε: «Φέρτε μου έναν Οθωμανό σαν αυτόν τον Άγιο άνθρωπο, και εγώ αμέσως θα του φιλήσω τα πόδια».

Είχε ένα αδιάπτωτο ενδιαφέρον για τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, της επιστήμης και τους διοικητικούς θεσμούς της Ευρώπης. Ως «άνθρωπο των φώτων, μια ιδιότητα καθόλου συνηθισμένη για έναν Μουσουλμάνο», τον χαρακτήρισε ο Talleyrand (Ταλλεϋράνδος), που θα προσθέσει, «ωστόσο πρόκειται για ένα πνεύμα πονηρό και χαρακτήρα φιλόδοξο». Προγραμμάτιζε να ιδρύσει Ακαδημία, κατά τα πρότυπα της Academie Francaise. Πήγαινε, συχνά, με τους γιους του στη Σχολή του Ψαλίδα για να παρακολουθήσουν πειράματα στατικού ηλεκτρισμού.
Απέδιδε τον ακόλαστο βίο του στις Γιαννιώτισσες. Έλεγε, στον Αθανάσιο Λιδωρίκη: «όταν ήρθα στα Γιάννενα με παρέσυραν αυτές οι Γιαννιώτισσες, αι οποίαι, κάθε ώραν, μου έφερνον τας ωραιοτέρας προς απόλαυσίν μου».

Τον Ιούλιο του 1819, διοργάνωσε «επιστημονική εκδρομή» στη μικρή λίμνη Δρακόλιμνη του Ζαγορίου, για να μετρήσει το βάθος της και να πραγματοποιήσει γεωλογικές έρευνες, γιατί του είχαν πει ότι η λίμνη ήταν άλλοτε κρατήρας ηφαιστείου και θα μπορούσε να εξάγει ορυκτά. Πήρε μαζί του δύο βάρκες -με τους λεμβούχους τους- από το Νησί των Ιωαννίνων, όμως στο δρόμο ξέσπασε ξαφνική καταιγίδα με κεραυνούς, δυνατή βροχή, χαλάζι και αστραπές.

Όντας ακραία προληπτικός φοβήθηκε τόσο πολύ, που εγκατέλειψε την αποστολή και γύρισε στα Γιάννενα.

Όταν αρρώσταινε τον έπιανε πανικός. Καλούσε τους καλύτερους ξένους και Έλληνες γιατρούς του να τον θεραπεύσουν, αποφεύγοντας τους Μουσουλμάνους και τους Εβραίους. Έταζε πλούτη, ελευθέρωνε φυλακισμένους, πρόσταζε τους δερβίσηδες να κάνουν δεήσεις στον Αλλάχ για τη σωτηρία του, αλλά και τους χριστιανούς παπάδες. Μερικές φορές στο τελευταίο τέταρτο της σελήνης κατά την εποχή που άρχιζαν οι βροχές, τον καταλάμβαναν κρίσεις και παροξυσμοί. Τότε, κανείς δεν τολμούσε να τον πλησιάσει. Φώναζε αμέσως τους αστρολόγους του να τον ηρεμήσουν και έτσι μόνον ησύχαζε.

Όταν, κάποια στιγμή, διατάχτηκε από την «Υψηλή Πύλη», να βαδίσει εναντίον της Ρωσίας, αρνήθηκε προβάλλοντας ως αιτιολογικό την μεγάλη ηλικία του και την αδυναμία του από κάποια ασθένεια. Στην πραγματικότητα όμως προσποιήθηκε τον άρρωστο με περισσή ηθοποιία. Τον μετέφεραν με φορείο, εμφανιζόταν δημοσίως μόνο με τη συνοδεία όλων των γιατρών που μπορούσε να μαζέψει, φορώντας ένα μεγάλο ζευγάρι πράσινα γυαλιά προφασιζόμενος ότι είχε αδυνατίσει η όρασή του. Έτσι απέφυγε την εκστρατεία.

Όταν ο Pouqueville έδωσε συγχαρητήρια στο Βεζίρη που φαινόταν τόσο υγιής, λέγοντάς του ότι μάλλον θα ζούσε περισσότερο από τα παιδιά του, απάντησε: «Μακάρι ο Θεός να σε ακούσει, γιατί εάν αυτοί θα ζήσουν περισσότερο από εμένα θα χάσουν την περιουσία τους και θα τους κρεμάσουν σαν ηλίθιους που είναι. Κακόμοιρε Αλή, ανάθρεψες κότες και τίποτε περισσότερο».

ΔΥΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΜΟΡΦΟΣ

Ο Τεπελενλής πολλές δεκαετίες πριν γίνει διάσημος και υπέρβαρος, ήταν στα νιάτα του εξαιρετικός καβαλάρης, ικανότατος σκοπευτής και όργωνε τα Αλβανικά βουνά σαν ο καλύτερος δρομέας. Στα άλογα έτρεφε ιδιαίτερη αδυναμία, και όπως ο Μέγας Αλέξανδρος είχε το Βουκεφάλα, αυτός ξεχώριζε το Δερβίση (Ντερβίς), ένα από τα πολλά καθαρόαιμα που διέθετε, δέκα από τα οποία του είχε κάνει δώρο o Μεχμέτ Άλι της Αιγύπτου. Εκτός από εξαιρετικός ιππέας ο Αλής ήταν, όχι μόνο στα νεανικά του χρόνια, ικανότατος χειριστής των σπαθιών και των άλλων όπλων του. Ο απόγονος του Βεζίρη των Ιωαννίνων και βιογράφος του Αχμέτ Μουφίτ, Μπέης Λιμπόχοβα (1876 - 1927), απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, τον σκιαγραφεί ως εξής:

«Ο αείμνηστος Πασάς ήταν κοντός στο ανάστημα, με μικρά πόδια. Το χρώμα του προσώπου του ασπρορόδινο, τα μάτια του γαλανά, χωμένα στα φρύδια και τα μαλλιά του πολύ μακριά. Τα μουστάκια του ήταν ξανθά. Τα γένια του μακριά, το μέτωπο κατά την προχωρημένη ηλικία του ρυτιδωμένο. Η μύτη τραβηγμένη, το στόμα και τα αυτιά μέτρια, οι ώμοι του πλατείς και η φωνή του χοντρή». Η ωραιοποίηση του Αλή από τον απόγονό του συνεχίζεται: «Δεν είχε αρρωστήσει ποτέ, παρά μόνο για λίγο διάστημα από τα μάτια και ήταν βέβαιος ότι θα ζήσει εκατό χρόνια. Ήταν σοβαρός, έξυπνος και το παρουσιαστικό του ενέπνεε φόβο.

Η εμπειρία του στα πολεμικά θέματα και την πολιτική ήταν μοναδική. Ευλαβής αλλά και ανεξίθρησκος, ήταν τελείως απαλλαγμένος από θρησκευτικό φανατισμό. Έτρεφε μεγάλη στοργή προς τα παιδιά του και τους συγγενείς και συμπεριφερόταν προς τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του με φιλοφροσύνη και συμπάθεια. Προς τους εχθρούς και τους αντιπάλους του ήταν σκληρός και άσπλαχνος. Τους τιμωρούσε αυστηρά και όταν επρόκειτο να πετύχει το σκοπό του, δεν υπολόγιζε θυσίες».

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΑΛΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟ ΠΕΡΡΑΙΒΟ
Για την ιδιαίτερη προσωπικότητα του Αλή Πασά βρίσκουμε στο έργο του υποστράτηγου Χριστόφορου Περραιβού «Η Ιστορία του Σουλίου», που εκδόθηκε το 1889.

Περί Φυσιογνωμίας

«Ο Αλή Πασάς ην μικρός μεν κατά το ανάστημα του σώματος, αλλά παχύς και ωραίος, κεφαλήν έχων μεγάλην και στρογγυλήν. Πλατυπρόσωπος, ξανθόθριξ, πλατυμέτωπος, γλαυκόφθαλμος, μεγαλόμματος, δασόφρυς, είχε ρίνα μετρίαν και παχείαν, στόμα μεγάλον, ώτα πλατέα και μεγάλα».

Περί Φυσικών Χαρισμάτων

«Ην ανδρείος εν τοις πολέμοις και δραστήριος, δια τούτο και επετύγχανεν∙ οξύνους, ακούραστος, ολιγόυπνος, ευπροσήγορος, φιλήκοος και επιχειρηματίας, διότι εις όσα σχέδιά του και μάλιστα στρατιωτικά απετύγχανεν, ωργίζετο μεν αλλά δεν απηύδα, ούτε παρητείτο δια την αποτυχίαν∙ ηκολούθει μάλιστα τον σκοπόν του με την αυτήν δραστηριότητα και ζωηρότητα του πνεύματος∙ το παρά τοις Οθωμανοίς φυσικόν ελάττωμα η αισχροβαρβαρολογία, εις αυτόν υπήρχε σχεδόν σπάνιον, αδιάφορος εις τας θρησκείας, υπερασπιστής μάλιστα της χριστιανικής και των σχολείων.

Μονοδίαιτος σχεδόν, επειδή το κυριώτερον φαγητόν του ήτον οπτόν αρνήσιον κρέας εκ του οποίου έτρωγεν εις την τράπεζαν κατά κόρον, των δ’ άλλων φαγητών, πνευμάτων και γλυκισμάτων ολίγιστη ην αυτώ η χρήσις∙ το μνημονικόν του υπήρξε σπανιώτατον, διότι πολλών μετά ικανών ετών παρέλευσιν ενεθυμείτο και τα κύρια ονόματα και τα υποθέσεις τας οποίας τότε μετ’ αυτών επραγματεύθη, τους πλειοτέρους στρατιώτας εφώναζε κατ’ όνομα, πολλάκις ηστειεύετο μετ’ αυτών, διο εφιλοτιμούντο δια τας κλήσεις των ονομάτων, και αστεϊσμούς να υποφέρωσι γενναίως πάσαν κακοπάθειαν και κίνδυνον υπέρ αυτού.

Ήτο προς τούτοις ευγνώμων προς τους ευεργέτας του, διότι όσοι εκ των Οθωμανών και Ελλήνων τον συνέδραμον, και υπεράσπισαν για να γίνη Πασάς, όλους γενόμενος αντευεργέτησε, και ευτύχησεν, ομοίως και τους απογόνους αυτών∙ τας σημαντικωτέρας και μυστικωτέρας υποθέσεις του τοις Έλλησι μάλλον ή Οθωμανοίς ενεπιστεύετο.

Περί των Ελαττωμάτων

Δοξομανής, άρπαξ ακόρεστος, φιλέκδικος, ύποπτος, άπιστος, αλλοπρόσαλλος, μνησίκακος, αιμοχαρής, φιλοπόλεμος, υποκριτής εις τους αλλοεθνείς, κρυψίνους πολλάκις και εις τους ευνοϊκούς του, φιλάργυρος, αλλά δια να κερδίση τον σκοπόν του, εσκόρπιζεν αφειδώς τα χρήματα∙ όταν εφόνευε τινά εχθρόν του εφαίνετο περιχαρής, και γαυριών δια την εκδίκησιν. Με τοιαύτα, και τοσαύτα, φυσικά χαρίσματα, και ελαττώματα εκυβέρνησε τας υπό την Σατραπίαν του Επαρχίας της Ελλάδος επί έτη εξ και τριάκοντα.

Ας μας συγχωρηθή ήδη να εκθέσωμεν συντόμους τινάς παρατηρήσεις παραβάλλοντες την τυραννίαν αυτού προς την των προκατόχων του, και ούτω να ίδωμεν και οποία αποτελέσματα και μεταβολάς επέφερεν η τυραννία του, τας δε παρατηρήσεις μας ταύτας αφίνομεν εις την διάκρισιν των εχόντων ικανάς του αντικειμένου τούτου γνώσεις. Ερωτώμεν πρώτον τους φιλοπάτριδας Ιωαννίτας να μας είπωσι πόσα δεινά έπασχον καθημερινώς προ του Αλή Πασά υπό των Τουρκαλβανών Αργυροκαστριτών, των εντοπίων Αγάδων, και κατ’ εξαίρεσιν, υπό των λεγομένων Σπαχίδων, και μάλιστα παρά τινών εξ αυτών περιβοήτων εις την κακίαν: Χαλήλη, Μάστακα, Μολά, Μπαλή, Μπαρτζούμα, Καραβία, και άλλων οπαδών αυτών σπαχίδων των Ιωαννίνων, και γειτόνων Τουρκαλβανών; αυτοί ήρπαζον αυθαιρέτως τους παίδας από τας αγκάλας των γονέων, πολλάκις και τα γυναίκας∙ ύβριζον, επροπηλάκιζον, εξυλοκόπουν αυτούς εις την αγοράν ως ανδράποδα∙ εσφετέριζον τους ιδρώτας των απανθρώπως, δια να σπαταλώσιν αυτοί ασώτως∙ σπανίως επλήρωνον όσα ηγόραζον παρ΄ αυτών χειροτεχνήματα, και είδη διαφόρων πραγματειών των οποίων ουδ΄ ετόλμουν σχεδόν να ζητήσωσι την αξίαν∙ ταύτα πάντα ήσαν των αρνησιθρήσκων μάλλον αποτελέσματα.

Τοιαύτα και έτι χείρονα έπασχον οι Έλληνες εις την Λάρισσαν, Τύρναβον, Τρίκκαλα, Φέρσαλα, Θήβας, και άλλας πόλεις της Μακεδονίας, της Θράκης, εις τας οποίας ου μόνον εκκλησίας να ανεγείρωσιν ή επισκευάσωσι δεν ηδύναντο αλλ΄ ούτε λιτανείαν, ή επιτάφιον, ή ανάστασιν του Χριστού ετόλμουν να ψάλλωσιν εκτός της Εκκλησίας∙ υπήρξε προ του Αλή Πασά και ο Κουρ Πασάς εις το Μπεράτι, και άλλος εις τα Τρίκκαλα της Θεσσαλίας, αλλά παρά την ιδικήν των τυραννίαν, η πολυαρχία, και αναρχία είχε περιοσσοτέραν ισχύν, διότι ο έσχατος Τούρκος εξήσκει ασυστόλως απόλυτον δεσποτισμόν, ηγεμονεύσας όμως ο Αλή Πασάς κατήργησεν εκ διαλειμμάτων την πολυαρχίαν και αναρχίαν.

Καταστρέψας πολλούς τυραννίσκους Οθωμανούς, και Έλληνας Μπέϊδας, δηλ. Αγάδας, και Δημάρχους, οι οποίοι ετρέφοντο, και εθησαύριζον εκ των ιδρώτων των υπηκόων∙ εκαθάρισε τας οδούς από των κακούργων διατάξας τους κατά επαρχίας γνωρισμένους Καπετάνους να τους καταδιώκωσι, και καταστρέφωσι∙ τουναντίον, πάσαν παρ΄ εκείνων γενόμενην αρπαγήν, απεφάσισε να την αποζημιώσιν οι ίδιοι∙ εφ΄ όλας τα επαρχίας της ηγεμονίας του έμποροι, και παντός επαγγέλματος άνθρωποι περιεφέροντο άφοβοι και ανεπηρέαστοι.

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΘΗΡΙΚΕΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ

Ο Αλής και τα Μάρμαρα του Παρθενώνα

Όταν ο Ιταλός αρχιτέκτων Giovanni Battista Lusieri (1755 - 1821), ετοιμαζόταν να μεταφέρει -κατ’ εντολή του Elgin- ένα μέρος από τα γλυπτά της Ακρόπολης στην Αγγλία, την ώρα που τακτοποιούσε τα κιβώτια, παρουσιάστηκαν στο σπίτι του στην Αθήνα, ο πρόξενος της Βρετανίας Αλέξανδρος Λογοθέτης, ο κεχαγιάς του βοεβόδα και κάποιος Γιαννιώτης, λέγοντας ότι, κατά διαταγή του Αλή, οι αρχαιότητες ήταν υπό κατάσχεση και έπρεπε να αποσταλούν στα Γιάννενα μαζί με τα αγγεία των ανασκαφών. Ο εκπρόσωπος του Αλή τον ειδοποίησε πως τα γλυπτά λόγω του βάρους τους, ήταν αδύνατο να μετακινηθούν στα Γιάννενα.

Έτσι o Τεπελενλής παρέλαβε μόνον 120 αγγεία, τα οποία έστειλε ως δώρο στο Ναπολέοντα τον Ιούλιο του 1807, με ένα Γάλλο εξομώτη που είχε στην αυλή του: «Ο Βεζίρης έστειλε στο Παρίσι τα βάζα που πήρε από τον Lusieri και έδωσε διαταγή όλα τα άλλα αρχαία αντικείμενα να κρατηθούν. Θα τα στείλει και αυτά στον Αυτοκράτορά μας. Αν οι Άγγλοι διαμαρτυρηθούν, να τους πείτε πως ο Πασάς των Ιωαννίνων θα τους κάνει να κλειστούν στο καβούκι τους» γράφει ο Pouqueville, προς το Γάλλο υπουργό των εξωτερικών.

Ενώ τα γλυπτά παρέμειναν σφραγισμένα στην Αθήνα, ο Αλής στα τέλη Νοεμβρίου 1808 έστειλε ένα πολύ κολακευτικό γράμμα στο λόρδο Elgin, με το οποίο του υποσχόταν πως, σε κατάλληλη περίσταση, θα φροντίσει να τον εξυπηρετήσει. Συγχρόνως, τον παρακαλούσε «να παραγγείλει σε άριστο τεχνίτη δυο αδαμαντοκόλλητες πιστόλες, αξίας όχι μεγαλύτερης από 60.000 γρόσια», ποσό που θα του το έστελνε. Αλλά «οι πιστόλες πρέπει να είναι άριστης κατασκευής και να σταλούν το ταχύτερο». Ο Lusieri πιστεύοντας ότι θα μπορούσε να πετύχει φιλική συνεννόηση με τον Βεζίρη, αποφάσισε να πάει ο ίδιος στα Γιάννενα.

Ο Αλή Πασάς τον καλοδέχτηκε και του υποσχέθηκε ένα δικό του φιρμάνι, αν δεν ερχόταν αυτό που περίμεναν από την Κωνσταντινούπολη. Όμως συνεχώς τον ρωτούσε «πότε θα έρθουν οι δυο πιστόλες;». Ο Ιταλός αρχιτέκτονας, μετά από τρεις μήνες άκαρπης παραμονής του στα Γιάννενα, έφυγε απελπισμένος και επέστρεψε στην Αθήνα άπρακτος. Τελικά το φορτίο, έπειτα από πολλές πιέσεις και δωροδοκίες του Τούρκου διοικητή της Αθήνας, φορτώθηκε στο Ελληνικό καράβι «Ύδρα» με τελικό προορισμό το Λονδίνο.

Οι Ανασκαφικές Ανησυχίες του Αλή

Όμως οι αρχαιοθηρικές επιδόσεις του Πασά των Ιωαννίνων δεν περιορίζονται μόνον στην εμπλοκή του στην υπόθεση των μαρμάρων του Παρθενώνα. Είχε πάθος με τις ανασκαφές και στα σεράγια του μάζευε ό,τι αρχαίο αντικείμενο έβρισκε ή του έφερναν. Ο Ψαλίδας χαρακτηριστικά γράφει ότι «στην αρχαία Απολλωνία (στην Αλβανία) έβαλε και έσκαψαν και ευρήκαν δύο μεγάλα αγάλματα τα οποία μετακόμισαν αμέσως εις την Βελεγράδα (Βεράτι)». Σε επιστολή του προς το Γάλλο υπουργό των εξωτερικών, το 1807, ο Pouqueville αναφέρει ότι υπήρχαν στο σεράι 22 αρχαιοελληνικά ανάγλυφα και αγάλματα, ενώ κάνει λόγο για αρκετές Ετρουτσκικές αρχαιότητες που βρίσκονταν στην κατοχή του Αλή.

Στην ίδια αναφορά του γράφει ότι εξασφάλισε άδεια για ανασκαφές στη Νικόπολη, τη Φοινίκη της Βορείου Ηπείρου (την αρχαία πόλη του Πύρρου, όπως την αποκαλεί), τη Λάρισα, τα Φάρσαλα και την Ιερά Οδό των Αθηνών. Σε κάποιο σημείο των έργων του ο Γάλλος πρόξενος αναφέρει ότι ο Αλής έκανε και ο ίδιος ανασκαφές. Μάλιστα ισχυρίζεται ότι, όπως του είπε, στη Βελλά βρήκε ένα κεφάλι κολοσσιαίου αγάλματος, που ήταν «χοντρό σαν το κεφάλι βουβαλιού». Αλλά και ο γιος του Βελής δεν υστερούσε στον τομέα αυτό. Έκανε ανασκαφές στις Μυκήνες και το Άργος το 1809, πουλώντας τα ευρήματα στους πολυάριθμους Άγγλους που βρίσκονταν στην Ελλάδα εκείνο τον καιρό.

Στον Howe Peter Browne 2nd Marquess of Sligo (1788 - 1845) πούλησε τους κίονες του θησαυρού του Ατρέα, οι οποίοι έμειναν λησμονημένοι για εκατό περίπου χρόνια στο μέγαρό του στην Ιρλανδία, ώσπου το 1904 αναστηλώθηκαν και τοποθετήθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο. Το 1813 έδωσε άδεια σε μια ολόκληρη ομάδα διάσημων αρχαιοκαπήλων (Charles Robert CocNerell, Otto Magnus von Stackelberg, Peter Oluf Βröndsted, John Foster κ.ά.) να κάνουν ανασκαφές στο ναό του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες της Αρκαδίας, προσδοκώντας πλούσιο μερίδιο από την πώληση των θησαυρών.

Αλλά όταν διαπίστωσε ότι τα ευρήματα δεν ήταν από χρυσάφι ή ασήμι, απογοητεύτηκε και δεν έκρυψε τη δυσαρέσκειά του. Βλέποντας τους αρχαίους πολεμιστές με τις ασπίδες νόμισε πως ήταν... χελώνες. Αλλά επειδή είχε πληροφορηθεί ότι θα τον αντικαθιστούσαν από Πασά του Μοριά δέχτηκε το μερίδιό του σε χρήματα, 400 λίρες, και έδωσε άδεια για την εξαγωγή των γλυπτών. Ανάμεσά τους και το μοναδικό Κορινθιακό κιονόκρανο του ναού του Απόλλωνα.
Πάλι ο Pouqueville γράφει ότι όταν ο Βελής ήταν διοικητής του Μοριά «ο γιατρός του Luigi Frank, (μετέπειτα γιατρός της αρχιδούκισσας Μαρίας - Λουίζας της Πάρμας, χήρας του Ναπολέοντα) που είχε μείνει οκτώ χρόνια στα Γιάννενα κοντά του, έλαβε από αυτόν ως δώρο έναν Απόλλωνα ίδιον με εκείνον του Μπελβεντέρε, μια κεφαλή γοργόνας και πολλά ακόμη έργα, που τα είχε βρει ο Βελής στις ανασκαφές του στο Άργος. Τις είχα δει ο ίδιος όλες αυτές τις αρχαιότητες».

Τα Γλυπτά της Παραμυθιάς

Όταν τον Ιούνιο του 1795 επισκέφτηκε τα Γιάννενα ο Άγγλος φυσιολόγος, ερασιτέχνης αρχαιολόγος και φανατικός συλλέκτης John Hawkins (1761 - 1841), ο Αλής του δώρισε ένα χάλκινο αγαλματίδιο του Ερμή, και το 1798 -στη δεύτερη επίσκεψή του- του πούλησε ένα μικρό χάλκινο ανάγλυφο, που παριστάνει την Αφροδίτη. Ακόμη, τον άφησε να πάρει μαζί του και άλλα τέσσερα μαρμάρινα ανάγλυφα και μια επιγραφή, τα οποία σήμερα βρίσκονται τοποθετημένα σε ένα τοίχο της οικογενειακής έπαυλης των Hawkins στο Bignor Park, στο Sussex. Ο Ερμής έχει ύψος μόλις 30 εκ., κάθεται σε ένα βράχο και στα πόδια του απεικονίζεται ένας πετεινός.

Το χάλκινο ανάγλυφο της Αφροδίτης είναι μικροσκοπικό -διαστάσεις 15 x 17 εκ.- και αποτελούσε το κάλυμμα ενός φορητού καθρέφτη. Η γυμνόστηθη Θεά περιβάλλεται από δύο φτερωτούς «έρωτες» και στρέφει το κεφάλι της προς το μυθολογικό εραστή της Αγχίση (γνωστός ως πατέρας του Τρωικού ήρωα Αινεία), ο οποίος έχει φέρει μαζί του και τον σκύλο του. Η σκηνή διαδραματίζεται στο βουνό δη της Τροίας, πάντοτε κατά τη μυθολογία. Τα δύο ανωτέρω γλυπτά ανακαλύφτηκαν το 1792 - 1793 -σε ένα «αρχαίο χωνευτήριον (χυτήριο) μετάλλων»- από ένα διερμηνέα του Αλή στη Λιμπόνι της Παραμυθιάς -κοντά στην αρχαία Φωτική- και εικάζεται ότι βρίσκονταν σε κάποια Ρωμαϊκή έπαυλη της περιοχής.

Εκτιμάται ότι είναι έργα του 2ου μ.Χ. αιώνα και αποτελούνε αντίγραφα των Ελληνικών πρωτοτύπων, που χρονολογούνται στον 3ο π.Χ. αιώνα και αποδίδονται σε γλύπτες της σχολής του Λυσίππου. Συνολικά τα ευρήματα ήταν 21, όλα χάλκινα (Αφροδίτη, Δίας, Απόλλων, Κάστωρ κ.ά.). Όπως γράφει ο ίδιος ο John Hawkins «τα κατείχε ο έμπορος των Ιωαννίνων Demetrius Vassili (μήπως πρόκειται για το σύζυγο της Κυρά - Φροσύνης, Δημητρό Βασιλείου, που ήταν επίσης έμπορος), ο οποίος στη συνέχεια τα έστειλε στην Πετρούπολη, για να τα αγοράσει η Μεγάλη Αικατερίνη».

Η Τσαρίνα όμως πέθανε και έτσι τα αγόρασε ο Άγγλος αρχαιόφιλος και κλασσικός μελετητής Richard-Payne Knight (1750 - 1824), ο οποίος, με την διαθήκη του, δώρισε, τα περισσότερα, στο British Museum του Λονδίνου, όπου και βρίσκονται σήμερα, μαζί με τα εικονιζόμενα δύο γλυπτά του John Hawins.

ΤΟ ΑΕΡΟΣΤΑΤΟ ΤΟΥ ΑΛΗ

Δεν είχαν περάσει περισσότερα από 10 χρόνια από τότε που οι δύο αδερφοί Joseph - Michele και Jacques - Etiénne Montgolfier είχαν πραγματοποιήσει την πρώτη ανύψωση αερόστατου στο Παρίσι, όταν, στα 1803, στους γάμους του γιου του Σαλήχ, ο Αλής «επεθύμησεν να ίδη και ενώπιόν του υψουμένην την αεροστατικήν σφαίραν, ως ήκουσεν να γίνεται εις την Ευρώπην». Η ανύψωση του αερόστατου επιχειρήθηκε σε ένα πλάτωμα κοντά στην παραλίμνια περιοχή μεταξύ του Αγίου Νικολάου Κοπάνων και του σημερινού αεροδρομίου Ιωαννίνων. Το εγχείρημα ανέλαβε κάποιος Παπαχάμος, αργυροχόος από τους Καλαρρύτες, ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του παντογνώστη.
Συνεργάτες του είχε μια συντροφιά από βλάχους. Ανάμεσά τους οι Κοντογιάννης και Γκιούρτης, που δούλευαν ως χρυσοχόοι στην αυλή του Βεζίρη, ο Δήμος Κωλέττης από το Συρράκο -συγγενής του Ιωάννη Κωλέττη- και ο περιβόητος σπιούνος του Αλή, Νικόλαος Γιάγκος, γνωστός από την ιστορία της κυρά Φροσύνης. Πρώτοι και καλύτεροι ο Πασάς, οι γιοί του, τα εγγόνια του, τα χαρέμια του και όλοι οι αξιωματούχοι της αυλής του. Η περιοχή κατακλύστηκε από χιλιάδες Γιαννιώτες, οι οποίοι περίμεναν με αγωνία να δουν το πρωτόγνωρο θέαμα. Δυστυχώς όμως το εγχείρημα απέτυχε, και πριν καν προλάβει να επιβιβαστεί στο αερόστατο ο Παπαχάμος, αυτό πήρε φωτιά και έγινε στάχτη.

Παρών ήταν και ο κορυφαίος Γιαννιώτης ποιητής Ιωάννης Βηλαράς, ο οποίος εξιστόρησε το γεγονός μέσα από τους στίχους ενός χαριτωμένου σατυρικού ποιήματός του, με τίτλο «Η Αεροστατική Σφαίρα».

Η ΠΑΣΑΡΕΛΑ ΤΟΥ ΑΛΗ

Το 1818 ο Αλής πήγαινε για λουτρά στο Σμόκοβο, όταν έφτασε στα αυτιά του η πληροφορία για την ομορφιά του σωματότυπου των γυναικών του χωριού Μεζντάνη (σημ. Αγναντερό Καρδίτσας). Διέταξε λοιπόν όλες τις γυναίκες να παραταχτούν όρθιες και γυμνές στην όχθη του ποταμού Μπαμπαλίνα (παραπόταμος του Πηνειού), προκειμένου να τις δει. Στο άκουσμα αυτής της παράλογης απαίτησης «αντέστησαν γενναίως άπαντες οι κάτοικοι του ως άνω ειρημένου χωρίου, αποτρέποντάς τον έτσι, άπαξ δια παντός, από τα σχέδιά του», όπως λέει ένα τοπικό δημώδες δίστιχο:

Πώς τόπαθες Αλή πασιά ο νους μου δεν το βάνει!

Απ΄ το σεβντά σου γiνηκες ρεζiλι στη Μεζντάνη.

Εκτός από τις προφορικές παραδόσεις το γεγονός επιβεβαιώνεται ιστορικά μέσα από ένα δημοσίευμα του ιστοριοδίφη Χρήστου Καλοκαιρινού στην εφημερίδα «Θεσσαλική Φωνή» της Καρδίτσας, στις 6/5/1926, το οποίο αναφέρει ότι «η επιθεώρηση έγινε στη θέση της Βασίλως το Κούτσουρο». Πάντως θεωρείται μάλλον υπερβολή να υποχώρησε ο Αλής μετά από την «αντρειωμένη στάση» -όπως γράφει- των αρσενικών του χωριού.

ΜΑΝΙΑ ΜΕ ΤΑ ΡΟΛΟΓΙΑ

Ο Αλής είχε πάθος με τα ρολόγια. Έχει γραφτεί ότι η συλλογή του απαριθμούσε, περίπου, 300. Ο Vaudoncourt αναφέρει ότι είδε ένα διαμαντοποίκιλτο ρολόι, που του το έκανε δώρο ο Ρώσος στρατηγός Potemkin. Επί μονίμου βάσεως, είχε στην υπηρεσία του Δαλματούς ωρολογοποιούς. Τα δύο ανωτέρω ρολόγια βρίσκονται στο Μουσείο Μπενάκη. Το πρώτο είναι επιχρυσωμένο, επιτραπέζιο Γαλλικής προέλευσης και φέρει την εγχάρακτη επιγραφή: «Αλί Πασσά Τεπελένα», και το δεύτερο, χρυσό χειρός, του περίφημου Γαλλικού οίκου «Le Roy», το οποίο δώρισε ο Αλής στο γιατρό του Νικόλαο Δελαπόρτα. Το 1750 οι ευεργέτες Λάμπρος και Σίμων Μαρούτσης δώρισαν στην Παραμυθιά ένα μοναδικό ρολόι. Δεν είχε ωροδείκτες και η καμπάνα του εχτυπούσε κάθε ώρα. Για να το εγκαταστήσουν έχτισαν ένα Πύργο. Όταν ο Πασάς επισκέφτηκε την κωμόπολη το πήρε και το μετέφερε στα Γιάννενα, για να το τοποθετήσει στην είσοδο του κάστρου. Οι Παραμυθιώτες όμως αφαίρεσαν ένα εξάρτημά του και του είπαν ότι το ρολόι είναι ταμένο στον Άγιο Δονάτο, πολιούχο της Παραμυθιάς, και γι’ αυτό δεν χτυπά μακριά από τον τόπο τους. Ο Αλής, που ήταν προληπτικός, το επέστρεψε αμέσως πίσω. Όταν ο Αλής, το έτος 1798, κατέλαβε την Πρέβεζα πληροφορήθηκε ότι υπάρχει μια καμπάνα που ήταν δώρο του Δόγη της Βενετίας, από τα τέλη του 17^ου αιώνα, όταν η Ενετική Δημοκρατία κυριαρχούσε σε μερικές παράκτιες Ηπειρωτικές πόλεις.

Ο Βεζίρης την πήρε αμέσως και την τοποθέτησε στο ρολόγι του πύργου που έχτισε πάνω από την κεντρική πύλη του κάστρου των Ιωαννίνων. Πήγαινε εκεί συχνά και καθόταν δίπλα της για να απολαμβάνει τη μελωδική φωνή της, όταν σήμαινε τις ώρες. Σήμερα η ιστορική καμπάνα βρίσκεται στον «Πύργο του Ωρολογιού», απέναντι από το Δημαρχείο Ιωαννίνων.

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΩΝ ΔΕΡΒΙΣΗΔΩΝ

Ο Βεζίρης έλεγε ότι ήταν «μπεκτασής». Οι μπεκτασήδες ήταν Μωαμεθανοί μοναχοί, με πολλές διαφορές από τους λοιπούς Μουσουλμάνους. Δεν ενήστευαν στο Ραμαζάνι, φιλοξενούσαν στα μοναστήρια τους (τεκέδες) Οθωμανούς και Χριστιανούς, χωρίς εξαίρεση, έπιναν κρασί, ενώ υποστήριζαν την ισότητα αντρών - γυναικών και την μονογαμία. Είχαν αποκτήσει μεγάλη δύναμη, ανάλογη με αυτή των Ιησουϊτών. Επήραν την ονομασία τους από τον ιδρυτή τους Σεγίτ Μουχαμέτ Μπεκτάς (13^ος αιώνας). Ο ίδιος ο Αλής -όπως γράφει ο Leake- μυήθηκε μόλις το 1807. Ο Αλής ένιωθε αδύναμος και εξουθενωμένος μπροστά και στον πιο κουρελή δερβίση των μπεκτασήδων.

Όσο οι πάντες τον έτρεμαν, τόσο αυτός υπολόγιζε τους δερβίσηδες και κρατούσε όχι απλά στάση ανοχής απέναντί τους, αλλά γινόταν πειθήνιο και υπάκουο όργανό τους, υποκύπτοντας σε όλες τις ιδιοτροπίες τους και τις απαιτήσεις τους. Οι δερβίσηδες μπορούσαν να κυκλοφορούν παντού και μέσα στο σεράι ακόμη, εντελώς ελεύθερα, να προκαλούν, να βρίζουν και να τον προσβάλλουν. Ποτέ δεν μπορούσε να τους αντιμιλήσει και τους άφηνε ασύδοτους.

Ο Η. Holland γράφει: «Κάποια μέρα βγαίνοντας από το σεράι του περικυκλωμένος από τους σωματοφύλακές του, τον σταμάτησε ένας δερβίσης και του φώναξε πως θέλει να του μιλήσει. «Δεν έχω καιρό» του απάντησε «έλα το βράδυ». Ο δερβίσης επέμενε. Τότε ο Αλής έβγαλε από το πουγκί του μερικά νομίσματα και ετοιμάστηκε να του τα χαρίσει. Ο δερβίσης κράτησε το άλογό του, και του φώναξε δυνατά ότι δεν δέχεται χρήματα από κιαφίρ (άπιστο) και θα του μιλήσει έξω από τα δόντια. Μπροστά στο πλήθος είπε: «Είσαι θεομπαίχτης και κακούργος. Δεν θέλω χρήματα από σένα. Κάθε πέτρα από τα σεράγια σου είναι βαμμένη με δάκρυα και αίμα»».

ΔΕΝ ΞΕΧΝΟΥΣΕ ΤΟΥΣ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ ΤΟΥ

Όταν ο Τεπελενλής ήταν εντελώς άσημος έτυχε να πηγαίνει από τη Λειβαδιά στα Σάλωνα (σημ. Άμφισσα), πεζός χειμώνα καιρό. Στο δρόμο τον έπιασε κακοκαιρία και έπεσε αναίσθητος. Για καλή του τύχη περνούσε ένας παπάς από τη Δεσφίνα, ο παπα-Στάθης, ο οποίος τον έβαλε στο μουλάρι του και τον πήγε στο χωριό του. Εκεί τον περιποιήθηκε και ο Αλής γλύτωσε το θάνατο. Φεύγοντας, φίλησε το χέρι του «καλό παπά» και του είπε ότι δεν θα τον ξεχάσει ποτέ και θα του ανταποδώσει τη βοήθεια. Πέρασαν από τότε πολλά χρόνια και ο μεν παπα-Στάθης «εξεδίμησε προς Κύριον» ο δε άσημος Αλή -Τσαούσης έγινε ο παντοδύναμος Βεζίρης των Ιωαννίνων. Το περιστατικό ξεχάστηκε.

Όμως κάποια μέρα έφτασαν στα Γιάννενα αντιπρόσωποι της Δεσφίνας κουβαλώντας τα «δοσίματα» στον κραταιό τοπάρχη. Στο άκουσμα του χωριού τους ξύπνησε στη θύμηση του Αλή η μακρινή εκείνη περιπέτεια. Ζήτησε λοιπόν να φέρουν μπροστά του τους απεσταλμένους και τους ρώτησε για τον παπά-Στάθη, «το καλό παπά». Όταν του είπαν ότι πέθανε τους ζήτησε να έρθουν στα Γιάννενα τα παιδιά του, ώστε να τα γνωρίσει. Όμως κανένα δεν τολμούσε να έρθει. Ύστερα από πολλούς δισταγμούς αποφάσισε να πάει ο μικρότερος, ο δόκιμος μοναχός Ηλίας. Ο Αλής τον καλοδέχτηκε και τον ρώτησε τι ήθελε να κάνει γι’ αυτόν. Εκείνος του είπε πως η επιθυμία του ήταν να τον μάθει γράμματα και μετά να ακολουθήσει το μοναχικό στάδιο. Ο Αλής για τρία χρόνια τον έβαλε να σπουδάσει δίπλα στον Αθανάσιο Ψαλίδα και στη συνέχεια τον έστειλε με προσωπική συστατική επιστολή στον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄, με τον οποίο είχαν ιδιαίτερες σχέσεις. Το 1818 -ως Ησαΐας πλέον- χειροτονήθηκε Δεσπότης Σαλώνων -μετά από απαίτηση του Αλή- από τον εθνομάρτυρα Γρηγόριο Ε΄, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου ο Τεπελενλής τον διόρισε και πολιτικό διοικητή της περιοχής.

Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να τον καλέσει σε απολογία όταν αυτός -ως δεσπότης Σαλώνων-κατηγορήθηκε γιατί από το ποίμνιό του πήρε 200 γρόσια «διαβαστικά», πολύ περισσότερα από τα καθιερωμένα. Το 1821 ο Ησαΐας πήρε μέρος -σαν απλός μαχητής- στην μάχη της Αλαμάνας, όπου βρήκε ηρωικό θάνατο, μαζί με τον αδερφό του. Είναι ο πρώτος ιεράρχης που έπεσε στον Αγώνα.

Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΝΑΟΔΟΜΟΣ

Ο Αλή Πασάς έχτισε πλήθος από Χριστιανικές εκκλησίες και μοναστήρια, είτε με δαπάνη του, είτε με εντολή του. Αντίθετα η συνεισφορά του στην ανέγερση Μουσουλμανικών ναών είναι, σχεδόν, μηδενική. Τις περισσότερες εκκλησίες αφιέρωσε στην Παναγία, την οποία θεωρούσε προστάτιδά του, εκτός από τις πέντε της Καλαμπάκας (Γελάνθη, Λαζαρίνα, Φήκη, Μαγουλίτσα και Βοεβόδας), που οικοδόμησε για το χατίρι της Βασιλικής, που είναι όλες αφιερωμένες στον Άγιο Νικόλαο, άγνωστο γιατί. Πρέπει να αναφερθούν και ορισμένες ακόμη: Η Μητρόπολη των Ιωαννίνων την οποία ανακαίνισε εκ βάθρων το 1804, που όμως κάηκε το 1820.

Η Αγία Τριάδα Αγρινίου (έχει κατεδαφιστεί) για την οποία το 1810 εξέδωσε φιρμάνι «να χτιστεί μελετημένη εκκλησία». Στο Μεγάλο Χωριό της Ευρυτανίας αναγέρθηκε με δαπάνη του η Αγία Παρασκευή. Η τοπική παράδοση λέει ότι ο παπάς του χωριού -ο Παπά Νικόλας- πήγε στα Γιάννενα και πήρε τα χρήματα από τον Βεζίρη ξεγελώντας τον, λέγοντας πως θέλει να κατασκευάσει -δήθεν- μεγάλο στάβλο για τα ζώα και ένα γεφύρι. Στο Δροσοχώρι των Ιωαννίνων, το 1803, επανέχτισε το ναό του Αγίου Παντελεήμονα -μετά από επιθυμία της Βασιλικής- θέλοντας να εξιλεωθεί γιατί ένας τζοχαντάρης του έκαψε τον παλιό ναό και έσφαξε τους πιστούς που ήταν μέσα.

Το 1815 έδωσε χοτζέτι (διαταγή) στο μητροπολίτη Βενιαμίν Καρίπογλου να αναγείρει τον προσκυνηματικό ναό των Αγίων Αναργύρων Κοζάνης. Επίσης αφιέρωσε στην Παναγία και την Αγία Παρασκευή, εκκλησίες στο Γκορνίτσοβο (Κέλλη) της Φλώρινας, στα Πλαίσια, Πάτερο και Δολιανά των Ιωαννίνων, στη Δέσιανη (Αετόλοφος) και στην Αγιά Λάρισας, όπου παραθέριζε ο Βελής, ο οποίος εκτός από το εξοχικό του σεράι είχε κατασκευάσει εκεί και μια πισίνα, για να ψυχαγωγείται ο ίδιος και το χαρέμι του. Μεταξύ 1815 - 1819 ο Μουχτάρ ανακατασκεύασε, όλους τους ναούς των Γραμμενοχωρίων Ιωαννίνων. (Συνεχίζεται)

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ