ΩΡΑ...

Δευτέρα 24 Δεκεμβρίου 2012

Χριστουγεννιάτικα έθιμα απ’ όλη την Ευρώπη (2)



Τα Χριστούγεννα ήταν παλαιότερα κινητή γιορτή που εορταζόταν σε διάφορες ημερομηνίες στη διάρκεια του έτους. Η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου έγινε από τον Πάπα Ιούλιο Α΄ τον 4ο αιώνα, επειδή εκείνη η ημερομηνία συνέπιπτε με τα ειδωλολατρικά τελετουργικά για το χειμερινό ηλιοστάσιο. Πρόθεση του Πάπα ήταν να αντικατασταθεί ο αρχαίος εορτασμός με τον χριστιανικό. Ωστόσο, υπάρχουν μαρτυρίες ότι τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν στη Ρώμη στις 25 Δεκεμβρίου από το 336. Και η ίδια αυτή μέρα ήταν η Πρωτοχρονιά.
Πολλά από τα έθιμα που συνδέονται με τα Χριστούγεννα, όπως η ανταλλαγή δώρων, τα κάλαντα, ο στολισμός του δέντρου έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες θρησκείες. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, οι χριστουγεννιάτικες δοξασίες και παραδόσεις αποτελούν ένα μείγμα από κατάλοιπα της λατρείας του Σατούρνου (μιας θεότητας που ταυτίζεται με τον Κρόνο) και άλλων δοξασιών που αναμείχθηκαν με τις χριστιανικές, για να ξεχαστεί στο πέρασμα των αιώνων η αρχική τους προέλευση.
Ελλάδα

Στην Ελλάδα τα Χριστούγεννα είναι μια από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές εορτές των Ελλήνων. Η ευχή «Καλές γιορτές» είναι από τις πιο χαρακτηριστικές κατά τη περίοδο πριν και μετά τα Χριστούγεννα μέχρι τα Θεοφάνια (Δωδεκαήμερο).
Σε όλη τη χώρα τα παιδιά τριγυρνούν από σπίτι σε σπίτι για να πουν τα κάλαντα τις παραμονές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων, ενώ στις 12.00 τα μεσάνυκτα ανάβουν φωτιές για να διώξουν τους καλικαντζάρους, έθιμο κυρίως της υπαίθρου.
Στην Ελλάδα που κύριο χριστουγεννιάτικο έδεσμα είναι το χοιρινό, απαντάται και το έθιμο με το χριστουγεννιάτικο καραβάκι που όμως στη Χίο αποτελεί τοπικό έθιμο της Πρωτοχρονιάς με ομοιώματα πλοίων. Επίσης οι εξώστες, τα παράθυρα, οι κήποι, αλλά και οι χώροι γύρω από το τζάκι σφύζουν από ανάλογη διακόσμηση γιορτινής ατμόσφαιρας. Η πίτα που ετοιμάζεται με τον ερχομό του νέου έτους, η Βασιλόπιτα, περιέχει ένα «φλουρί», που σύμφωνα με την παράδοση, θα φέρει καλή τύχη σ’ αυτόν που θα το βρει. Στα δε Θεοφάνια που εορτάζεται η Βάπτιση του Χριστού καθαγιάζονται τα ύδατα με ρίψεις του «σταυρού» στο υγρό στοιχείο και ανέλκυσή του από κολυμβητές, με αγιασμό των σπιτιών από ιερείς και με ιδιαίτερα κατά τόπο έθιμα.
Τρία στοιχεία απαρτίζουν γενικά τις λατρευτικές εκδηλώσεις του ελληνικού λαού: το τρυφερό θρησκευτικό συναίσθημα, η αρχαία ελληνική καταγωγή και η επιδέξια προσαρμογή στις ψυχολογικές ανάγκες της καθημερινής ζωής. Και αυτός ο σπουδαίος συνδυασμός καταφαίνεται σε όλες τις εκδηλώσεις του και τα έθιμά του τόσο τα Χριστούγεννα, και τη Μεγάλη Εβδομάδα, όσο και κατά την Αγιολατρεία κλπ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού του υπέροχου συνδυασμού βρίσκουμε στα κάλαντα Χριστουγέννων όπου στην ύπαιθρο τα παιδιά ψάλλοντας εκτός του μηνύματος της Γέννησης επιμένουν και σε λεπτομέρειες του τρόπου ανατροφής του «Θείου Βρέφους»:
«Γεννιέται κι΄ ανατρέφεται με μέλι και με γάλα
το μέλι τρων οι άρχοντες το γάλα οι αφεντάδες...»
Ενώ το πιθανότερο είναι ότι στη Φάτνη ο μικρός Ιησούς ούτε το μέλι ούτε το γάλα είχε τόσο άφθονο, αντίθετα με τους αφεντάδες εκτός από ένα γαϊδουράκι για τη φυγή στην Αίγυπτο. Έτσι αυτή η ιδανική ποιητική εκδοχή ψάλλεται όχι όπως πραγματικά έγινε, αλλά όπως ο ίδιος ο λαός νομίζει πως θα έπρεπε να γίνει.
Επειδή η Ελλάδα ήταν κατ’ εξοχήν γεωργική χώρα οι αγωνίες και οι δραστηριότητες (σποράς, καλλιέργειας, αβέβαιου καιρού και συγκομιδής) του έλληνα γεωργού είναι καταφανή στα ελληνικά θρησκευτικά έθιμα. Η φωτιά στο τζάκι μέσα στο καταχείμωνο μεγαλώνει το όνειρο της σοδειάς και όλες οι εκδηλώσεις αυτής της εποχής έχουν γεωργικό χαρακτήρα. Γεωργικός λοιπόν ο χαρακτήρας των ελληνικών Χριστουγέννων.
«Εσένα πρέπει, αφέντη μου, το άξιο το ζευγάρι
το άξιο, το περήφανο και το στεφανωμένο.
Ας είν’ καλά τ’ αλέτρι σου, Θεός να το πλουταίνει
για να θερίζεις σταυρωτά, να δένεις αντρειωμένα...» (από ελληνικά κάλαντα)
Ιδιαίτερη σημασία έχει η συμμετοχή του φτωχικού σπιτιού στο μεγάλο αυτό γεγονός του Χριστιανισμού κι ας μην έχει μαρμαροστρωμένες αυλές και τόσες πολλές γίδες ή προβατίνες που ψάλλονται στα κάλαντα πρωτοχρονιάς του Πηλίου:
«Εδώ σε τούτες τις αυλές, τις μαρμαροστρωμένες,.
εδώ χουν χίλια πρόβατα και τρεις χιλιάδες γίδια.
Σαν κάνουν τον ανήφορο, γιομίζ’  ο λόγγος όλος,.
σαν κάνουν τον κατήφορο, γιομίζ’ ο κάμπος όλος.
Σαν το μυρμήγκι περπατούν, σαν το μελίσσι βίζουν (=βουϊζουν)
σαν τον αφρό της θάλασσας αφρίζουν τα καρδάρια.
Εμείς ολίγα τα ‘παμε κι ο Θεός να τ’ αβγαταίνει!».

Και η κατάληξη της ευχής, της μεγάλης προσμονής, είθε ο Θεός να ευδοκήσει και να χαρίσει: «Εμείς... ολίγα τα ‘παμε!»
Σε μερικές περιοχές όπως στην Κορινθία στην περιοχή της Νεμέας εφαρμόζεται το έθιμο της ψυχοκόρης, δηλαδή το πρωί των Χριστουγέννων όταν γυρίζουν από την εκκλησία η έφηβη κόρη του σπιτιού τους περιμένει έχοντας βάλει πάνω στην πιατέλα όλα τα παραδοσιακά εδέσματα της Νεμέας: κουραμπιέδες, δίπλες, μελομακάρονα, τηγανόψωμα, ξεροτήγανα και γλυκά του κουταλιού. Εκτός από αυτά προσφέρουν και στον άντρα της οικογενείας λικέρ. Επίσης το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων βάζουν ακόμα και πλαστικά κλαδιά (παλιότερα από αμπέλια) πάνω απ’ τα τζάκια, πλένονται καλά για να μην τους κατουρήσουν όπως λένε οι καλικάτζαροι και σκεπάζουν τα γλυκά με αλουμινόχαρτα.
Στη νησιώτικη χώρα, κυρίως στη Σάμο, τα Χριστούγεννα τα ζώα μέχρι να μεσημεριάσει δεν τα βγάζουν έξω διότι πιστεύουν ότι αν τα δει η Πούλια θα τους αφήσει ένα σημαδιακό αστέρι που αν έχει 6 γωνίες θα πεθάνουν και αν έχει 4 θα αρρωστήσουν.
Ακόμη και σήμερα στην Πελοπόννησο διατηρείται το έθιμο του Χριστόψωμου, όπου κάθε Χριστούγεννα οι νοικοκυρές φτιάχνουν ένα ψωμί που είναι σταυρωτά κεντημένο και την ημέρα των Χριστουγέννων το κυλούν πάνω στο τραπέζι. Αν πέσει από την ανάποδη μεριά του, η χρονιά θα πάει άσχημα ενώ αν πέσει από την καλή, θα πάει καλά και η χρονιά.

Ιρλανδία

Τα παράθυρα φωτίζονται με κεριά την παραμονή των Χριστουγέννων, για να βρουν τον δρόμο τους η Μαρία και ο Ιωσήφ!
Στην Ιρλανδία τα παιδιά αφήνουν μεγάλους σάκους το βράδυ της παραμονής κοντά στο τζάκι και είναι παράδοση να αφήνουν μέντες και ένα ποτήρι μπύρας Guinness για να δροσιστεί ο Άγιος Βασίλης.

Ισπανία

Η Χριστουγεννιάτικη περίοδος ξεκινάει στην Ισπανία με τη μεγάλη κλήρωση της 22ης Δεκεμβρίου. Για τους Ισπανούς τα Χριστούγεννα είναι η πιο σημαντική εορτή του χρόνου και ακολουθείται από την Πρωτοχρονιά, η οποία ονομάζεται «Noche Vieja», και την 6η Ιανουαρίου την «Dia de Reyes».
Η παραμονή των Χριστουγέννων ή αλλιώς «Noche Buena» είναι το βράδυ που μαζεύεται όλη η οικογένεια. Τα δωμάτια διακοσμούνται με κλαδιά από πεύκα, μπεζ και κόκκινα αλεξανδρινά και αναμμένα κεριά δίνοντας μια κατάνυξη και ένα χρώμα στην ατμόσφαιρα.
Μετά το τραπέζι των Χριστουγέννων στο οποίο προσφέρονται τοπικές σπεσιαλιτέ, ακολουθεί η Λειτουργία των Χριστουγέννων. Ο διάσημος πετεινός Misa del Gallo υπενθυμίζει τον αλέκτορα που σύμφωνα με τη παράδοση, ήταν ο πρώτος που ανακοίνωσε το χαρμόσυνο μήνυμα της Γέννησης του Ιησού.
Η εορταστική περίοδος ολοκληρώνεται στις 6 Ιανουαρίου την μέρα των Θεοφανίων κατά τη διάρκεια της οποίας οι Τρεις Μάγοι φέρνουν τα δώρα στα παιδιά, πάντα σύμφωνα με την παράδοση.
Στις 5 Ιανουαρίου στη διάρκεια μιας μεγάλης παρέλασης της «Cabalgata de Reyes» άνθρωποι ντυμένοι σαν τους Τρεις Μάγους και άλλες μορφές της Θρησκείας πετάνε γλυκά στα παιδιά.

Ιταλία

Στην Ιταλία η περίοδος των Χριστουγέννων έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια από όλες τις άλλες των χριστιανικών χωρών. Αρχίζει από τις 8 Δεκεμβρίου και ολοκληρώνεται στις 6 Ιανουαρίου ημέρα των Θεοφανίων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα σπίτια διακοσμούνται με αλεξανδρινά, χριστουγεννιάτικα δέντρα, τη παραδοσιακή Φάτνη και άλλα πολύχρωμα διακοσμητικά στολίδια.
Οι εορτασμοί των Χριστουγέννων ξεκινούν με το σύνθημα που δίνεται από ένα κανόνι στη Ρώμη. Την παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά ντύνονται βοσκοί και γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, τραγουδώντας τα κάλαντα, ενώ ο κόσμος τα κερνά με γλυκά και ξηρούς καρπούς ή τους δίνει λεφτά. Κάποιοι συνηθίζουν να νηστεύουν στις 23 και 24 Δεκεμβρίου και κατόπιν εορτάζουν με ένα παραδοσιακό γεύμα αμέσως μετά τη Λειτουργία. Στις 25 Δεκεμβρίου μετά το παραδοσιακό μεσημεριανό γεύμα, τα παιδιά συνηθίζουν να απαγγέλλουν ποιήματα στην οικογένεια και στους συγγενείς τους και ανταμείβονται με μικρά χρηματικά δώρα.
Στην Ιταλία, παρ’ όλο που υπάρχει Άγιος Βασίλης, ο Babbo Natale, τα δώρα φέρνει γριά La Befana, η παλιά καλή και φτωχή μάγισσα, που τρώει καρύδια και μπισκότα που της άφησαν τα παιδιά, στις 6 Ιανουαρίου. Η La Befana ψάχνει τον μικρό Ιησού και στην πορεία της αναζήτησής της αφήνει δώρα στα φρόνιμα παιδιά. Σύμφωνα με την ιταλική παράδοση η La Befana σκούπιζε το σπίτι της, όταν δέχτηκε την επίσκεψη των Τριών Μάγων, οι οποίοι πήγαιναν να συναντήσουν το νεογέννητο Ιησού. Οι τρεις Μάγοι της ζήτησαν να τους ακολουθήσει, αλλά η La Befana αρνήθηκε, διότι δεν είχε τελειώσει από το σκούπισμα του σπιτιού. Αργότερα όμως, το μετάνιωσε και μάζεψε όσα δώρα μπορούσε και προσπάθησε να ακολουθήσει τους τρεις Μάγους. Δυστυχώς όμως, δεν τους βρήκε ποτέ. Η La Befana συνεχίζει ακόμη την αναζήτησή της για το Χριστό, γι’ αυτό κάθε χρόνο αφήνει δώρα στα παιδιά.
Εκτός από το χριστουγεννιάτικο δένδρο, σημαντικό σύμβολο των Ιταλών στον εορτασμό των Χριστουγέννων αποτελεί και η Φάτνη της Γέννησης που υπενθυμίζει τον Φραγκίσκο της Ασίζης, που ήταν ο πρώτος που δημιούργησε αναπαράσταση της ιστορίας των Χριστουγέννων με αγαλματίδια. Όλοι οι χαρακτήρες εκτός από το Θείο Βρέφος τοποθετούνται στη φάτνη από τις 8 Δεκεμβρίου, ενώ το νεογέννητο τοποθετείται αμέσως μετά τα μεσάνυκτα της 24ης Δεκεμβρίου. Επίσης τα κάλαντα της Ιταλίας τα τραγουδούν συνήθως μαζί με μουσικά όργανα.

Καταλονία

Σε πολλούς πολιτισμούς, θεωρείται απολύτως φυσιολογική η αναπαράσταση της σκηνής μιας γέννησης στο σπίτι της οικογένειας! Ωστόσο, οι άνθρωποι στην Καταλονία (καθώς και σε τμήματα της Ιταλίας, της Ανδόρας, της Πορτογαλίας και της υπόλοιπης Ισπανίας) εφαρμόζουν ένα παρόμοιο έθιμο πολύ πιο.... «προχωρημένο». Κρύβουν έναν caganer (Καγανέρ), αλλιώς γνωστό ως «κύριο που τα... κάνει», στη φάτνη του Ιησού. Είναι ένα αγαλματάκι στο οποίο αποτυπώνεται ένας Καταλανός χωρικός, με το παραδοσιακό κόκκινο καπέλο-μαντήλι και τα φτωχικά του ρούχα, με τα εσώρουχα του κατεβασμένα, την ώρα που κάνει την ανάγκη του, συνήθως στην άκρη του σκηνικού. Είναι ο αγαπημένος των παιδιών!
Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πώς ο Καγανέρ βρήκε τη θέση του στη φάτνη του Χριστού. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι υπενθυμίζει το ρόλο του ανθρώπου στην ευφορία της γης, ότι οι ενέργειές του λιπαίνουν τη γη και βοηθούν στην επίτευξη μιας καλής συγκομιδής. Μέχρι πριν λίγα χρόνια οι Καγανέρ απεικόνιζαν άνδρες με παραδοσιακές στολές. Πρόσφατα όμως, φαίνεται να έχουν πάρει τη μορφή πολλών celebrities και δημοσίων προσώπων.
Ακόμα ένα ασυνήθιστο έθιμο από τα Χριστούγεννα της Καταλονίας είναι το έυιμο του Caga Tio, επίσης γνωστό ως «ο θείος που τα... κάνει». Το Caga Tiο κάνει την πρώτη εμφάνισή του στο καταλανικό νοικοκυριό σχεδόν 3 βδομάδες πριν τα Χριστούγεννα, και από κείνη την ημέρα τροφοδοτείται καθημερινά με ό,τι πιο γιορτινό, όπως γλυκά και ξηρούς καρπούς, προτού καλυφθεί με μια κουβέρτα για να μείνει ζεστό. Την παραμονή των Χριστουγέννων, τα παιδιά θα το χτυπήσουν με ραβδιά, τραγουδώντας δυνατά ένα παραδοσιακό τραγούδι απαιτώντας να βγάλει νόστιμα δώρα για αυτά. Αφού τελειώσει το ξυλοκόπημα, μετακινούν την κουβέρτα για να δουν το αποτέλεσμα της πέψης και αν όλα έχουν πάει καλά, το Caga Tio θα έχει μαγικά «καταθέσει» όλα όσα το τροφοδοτούσαν τις τελευταίες εβδομάδες, και τα οποία θα μοιραστούν τα πιτσιρίκια. Το τέλος του διαδικασίας σημαίνει όταν αφήσει έξω κάτι σαφώς λιγότερο νόστιμο από τα γλυκά, συνήθως ένα κρεμμύδι ή μια ρέγγα παστή!

Λετονία

Τα δώρα δεν έρχονται στις 25 ή στις 31 του μηνός, αλλά... κάθε μέρα. 12 μέρες διαρκούν οι γιορτές και όλοι κάνουν δώρα σε όλους κάθε μία από αυτές!

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου