Χριστούγεννα του 1914

Γυρνώντας πίσω το χρόνο και «ξεσκονίζοντας» το χρονοντούλαπο της ιστορίας, ανασύραμε μια μοναδική στην παγκόσμια ιστορία αυθόρμητη συμφιλίωση μεταξύ αντιμαχόμενων στρατιωτικών μονάδων, η οποία έγινε τα Χριστούγεννα του 1914, τέσσερις μόλις μήνες μετά την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στο φοβερό δυτικό μέτωπο. Χιλιάδες Γερμανοί, Βρετανοί και Γάλλοι στρατιώτες άφησαν τα όπλα, βγήκαν από τα χαρακώματα και προχώρησαν σε μια γιορταστική ανακωχή.

Ήταν μια παράτολμη, σχεδόν απίστευτη μαζική εκδήλωση, που αιφνιδίασε τις στρατιωτικές διοικήσεις των εμπολέμων. Ξεκίνησε αυθόρμητα από ένα σημείο των γαλλοελβετικών συνόρων και απλώθηκε σε ολόκληρη τη γραμμή του μετώπου, μέχρι τις ακτές της Φλάνδρας.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, γνωστός επίσης ως Μεγάλος Πόλεμος, διήρκεσε από τον Αύγουστο του 1914 μέχρι τις 11 Νοεμβρίου 1918. Κατά τη διάρκειά του χάθηκαν περίπου 10 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές. 

Τέσσερις μεγάλες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες κατέρρευσαν: η Γερμανική, η Ρωσική, η Οθωμανική και η Αυστροουγγρική, αλλάζοντας ριζικά το χάρτη της Ευρώπης.

Αντιμέτωπα βρέθηκαν τα στρατεύματα της Αντάντ (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία ως τις αρχές του 1918, Ηνωμένες Πολιτείες από το 1917) και των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία). Τη νίκη κατέκτησε η συμμαχία της Αντάντ στην οποία είχε προσχωρήσει και η Ελλάδα.

Αφορμή για την έκρηξη του πολέμου αποτέλεσε η δολοφονία στο Σεράγεβο της Βοσνίας (τότε επαρχία της Αυστροουγγαρίας) του αρχιδούκα διαδόχου της Αυστρίας Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας.

Ο Μεγάλος Πόλεμος ήταν ο σκληρότερος και φονικότερος απ όσους η ανθρωπότητα είχε ζήσει μέχρι τότε. Έκρυβε οδυνηρές εκπλήξεις ακόμα και γι’ αυτούς που ήταν ατσαλωμένοι στη φρίκη του πολέμου. Π.χ. λίγο πριν τη μάχη του Σομ στη βορειοδυτική Γαλλία οι αξιωματικοί βεβαίωναν τους μαχητές των αγγλικών μονάδων πως θα ήταν εξαιρετικά εύκολη η επιχείρηση. Η προέλαση θα έμοιαζε με περίπατο σε πάρκο και – έλεγαν - δε θα χρειαζόταν να χρησιμοποιήσουν καν τα όπλα τους. Η μάχη ξεκίνησε το ξημέρωμα της 1ης Ιουλίου του 1916. Μόνο κατά την πρώτη μέρα της σύγκρουσης οι Βρετανοί, που πολεμούσαν υπό τις διαταγές του στρατηγού σερ Ντάγκλας Χέιγκ, είχαν 60.000 νεκρούς. 

Κύριο και αποφασιστικό θέατρο των συγκρούσεων αποτέλεσε το δυτικό μέτωπο. Εκεί βρέθηκαν αντιμέτωπες οι δυνάμεις της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας με αυτές της Γαλλίας, της Βρετανίας, του Βελγίου και, αργότερα, των ΗΠΑ.

Το επεισόδιο των Χριστουγέννων του 1914 μοιάζει με έναν ακόμη θρύλο, όμως πρόκειται για μια πραγματική ιστορία.

Η παραμονή των Χριστουγέννων του 1914 βρήκε τους στρατιώτες στα χαρακώματα, στην περιοχή Πλούνστιοτ της Φλάνδρας, σε μια νύχτα κρύα και υγρή. Οι επιχειρήσεις στο Δυτικό Μέτωπο είχαν «βαλτώσει» και η προέλαση των Γερμανών είχε ανακοπεί από τις δυνάμεις της Αντάντ, με τους δύο στρατούς να επιδίδονται σ’ έναν σκληρό πόλεμο φθοράς, με σημείο αναφοράς τα χαρακώματα.

Γύρω στα μεσάνυχτα, οι Βρετανοί στρατιώτες ακούν από τις γραμμές των Γερμανών μια γνώριμη ψαλμωδία και βλέπουν φως από κεριά να τρεμοσβήνει στο ομιχλώδες τοπίο. Οι στίχοι από την ψαλμωδία «Stille Nacht, heilige Nacht» ηχούσαν ξένοι στ’ αυτιά τους, αλλά η ψαλμωδία ήταν τόσο γνώριμη, που άρχισαν να σιγοτραγουδούν στη γλώσσα τους: «Silent Night, Holy Night».

Η «Άγια Νύχτα» είχε καταφέρει να ξυπνήσει μέσα τους το πνεύμα των Χριστουγέννων και ο σπόρος της ανακωχής άρχισε να ριζώνει στις καρδιές τους.

Ξεπέρασαν το ένα εκατομμύριο οι στρατευμένοι της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας, της Γαλλίας, της Βρετανίας, που παραμέρισαν τις εντολές των στρατηγών. Έτσι, αντί ν’ ακολουθήσουν την προσφιλή πρακτική του αλληλοσκοτωμού, προχώρησαν προς τη «νεκρή ζώνη», σε μια ανεπίσημη, προσωρινή ανακωχή, που έμελλε να κρατήσει μόλις 24 ώρες, ένα ευχάριστο, φωτεινό «διάλειμμα» μέσα στο σκότος του πολέμου.

Το πρωί των Χριστουγέννων, Βρετανοί και Γερμανοί έθαψαν τους νεκρούς τους, έσφιξαν τα χέρια, είπαν ο ένας στον άλλο τα παράπονά τους, αντάλλαξαν τα υποτυπώδη δώρα που θα μπορούσαν να έχουν επάνω τους, τσιγάρα, λίγο κρυμμένο κονιάκ και κουμπιά από τις χλαίνες τους κι έδωσαν ραντεβού στο γήπεδο, για έναν... φιλικό ποδοσφαιρικό αγώνα, που , όπως λέει ο θρύλος, έληξε 3-2, με επικράτηση των Γερμανών.

Ήταν η πιο αυθόρμητη ανακωχή της παγκόσμιας ιστορίας. Όλα ξεκίνησαν πρόχειρα. Κανένας δεν μπορεί να πει με σιγουριά ποιο ήταν το σημείο του μετώπου απ όπου έγινε η αρχή. Γεγονός αποτελεί ότι επεκτάθηκε ταχύτατα, σχεδόν αστραπιαία.

Η πρωτοβουλία ωστόσο για την ανακωχή αυτή φαίνεται ότι την πήρε ένας Γερμανός στρατιώτης, που εκτός από τη μητρική του γλώσσα, μιλούσε και αγγλικά. Το όνομα του ήταν πιθανά Μέκελ, τουλάχιστον όπως αυτό διαφαίνεται από την αφήγηση σε επιστολές του που σώθηκαν του συστρατιώτης του Κουρτ Τσέμις. Γράφει σχετικά ο Τσέμις:

«Ο στρατιώτης Μέκελ από τον λόχο μου, που για πολλά χρόνια είχε ζήσει στη Βρετανία, φώναξε μιλώντας αγγλικά απευθυνόμενος στο απέναντι εχθρικό χαράκωμα. Γρήγορα άρχισε μια έντονη συζήτηση».

Οι στρατιώτες βγήκαν από τα χαρακώματα. Έσφιξαν τα χέρια και αλληλοευχήθηκαν «Χαρούμενα Χριστούγεννα». Ο καθένας μιλούσε στη γλώσσα του. Όμως εκείνη η ιδιόρρυθμη Βαβέλ δεν χώριζε τους λαούς. Τους ένωνε.

Ήταν παραμονή Χριστουγέννων. Αυτοί οι πρώτοι, η μαγιά της μεγάλης πρωτοβουλίας, συμφώνησαν την επομένη, που ήταν η μεγάλη μέρα της χριστιανοσύνης, να μη χρησιμοποιήσει κανείς το όπλο του. Να μην υπάρξει πυροβολισμός την ώρα της γέννησης του Χριστού, την ώρα της «Επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία».

Ο Κουρτ Τσέμις συνεχίζει την αφήγησή του:

«Στο χαράκωμά μας είχαμε τοποθετήσει ήδη γιορταστικά δεντράκια και κεριά. Μετά την πετυχημένη συνάντησή μας με τους Άγγλους, βάλαμε ακόμα περισσότερα στολίδια. Οι Άγγλοι έδειχναν τη χαρά τους για τα φωταγωγημένα χαρακώματά μας. Φώναζαν, σφύριζαν και χειροκροτούσαν. Εγώ, όπως και οι περισσότεροι, όλη τη νύχτα την πέρασα ξάγρυπνος. Μπορεί να έκανε κρύο, αλλά ήταν υπέροχα».

Ο Κουρτ Τσέμις επέζησε από τις φονικές μάχες του Α΄  Παγκοσμίου Πολέμου. Έμελε να χάσει τη ζωή του στα τέλη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αιχμάλωτος των συμμάχων.

Ήταν μια μικρή ειρήνη, καθώς ο Μεγάλος Πόλεμος μαίνονταν. Ορισμένοι από εκείνους που έχουν ασχοληθεί με το περιστατικό, υποστηρίζουν ότι η επικοινωνία μεταξύ των εμπολέμων διευκολύνθηκε επειδή πολλοί Γερμανοί είχαν εργαστεί προπολεμικά στη Βρετανία, σε πόλεις όπως το Λονδίνο, το Μπράιτον, το Λίβερπουλ, το Μπλάκπουλ. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που οι οικογένειές τους βρίσκονταν ακόμα στο νησί.

Ανήμερα τα Χριστούγεννα οι Γερμανοί βγήκαν πρώτοι από τα χαρακώματα κι άρχισαν να κατευθύνονται προς το μέρος των Άγγλων, που τους αντέγραψαν αυθόρμητα. Χαιρετήθηκαν και άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο. Μη φαντάζεστε τίποτε οργανωμένο. Μια αυτοσχέδια πάνινη μπάλα βρέθηκε και περίπου πενήντα άτομα άρχισαν να αλλάζουν πάσες ή μάλλον να κλωτσούν.

 

Το ποδόσφαιρο ήταν αναπόσπαστο τμήμα της χριστουγεννιάτικης γιορτής. Τη θέση της μπάλας είχαν πάρει αλλού ένα τενεκεδάκι, αλλού ένας κάλυκας, αλλού κάλτσες δεμένες στρογγυλά. Τέλος, έγινε και ένας υποτυπώδης ποδοσφαιρικός αγώνας.

Ο θρύλος θέλει ένα Βρετανό στρατιώτη να αξιοποιεί εμπορικά την όλη κατάσταση, όντας επιχειρηματικό πνεύμα. Πριν στρατευτεί ασκούσε το επάγγελμα του κουρέα.  Βλέποντας γύρω του τόσα ακούρευτα κεφάλια έστησε στην «ουδέτερη ζώνη» ένα μικρό κομμωτήριο. Δεν τον ένοιαζε η εθνικότητα του πελάτη του. Απλώς χρέωνε δύο τσιγάρα το κάθε κούρεμα.

Παραφωνία σ’ όλο αυτό το τρελό πανηγύρι αποτέλεσαν ένας Βρετανός ταγματάρχης και ένας Αυστριακός δεκανέας. Ο μεν Βρετανός ταγματάρχης παρατηρούσε τους στρατιώτες λέγοντας ότι «τον Γερμανό δεν πρέπει να τον κάνεις φίλο, αλλά να τον σκοτώνεις». Διέταζε, μάταια, τους πάντες να επιστρέψουν στις θέσεις μάχης. Το όνομά του δυστυχώς δεν έχει διασωθεί.

Ο Αυστριακός δεκανέας τόνιζε πως «τέτοιες συνεννοήσεις θα έπρεπε να απαγορεύονται αυστηρά». Μερικά χρόνια αργότερα ο δεκανέας αυτός θα αποκτούσε τεράστια φήμη. Το όνομά του, δυστυχώς, έχει διασωθεί. Ονομαζόταν Αδόλφος Χίτλερ.

Η ανακωχή των Χριστουγέννων του 1914 απλώθηκε ταχύτατα σ' όλο το μήκος των 800 χιλιομέτρων του δυτικού μετώπου. Υπολογίζεται ότι αγκάλιασε περίπου ένα εκατομμύριο φαντάρους.

Ένας στρατιώτης από το Λίβερπουλ, ο Φράνσις Τόλιβερ, επιζήσας κι αυτός του πολέμου, μίλησε αργότερα για τα ομορφότερα Χριστούγεννα της ζωής του.

Η μαρτυρία του ήρθε να προστεθεί στις άλλες φίλων και εχθρών. Καθώς ήταν ξαπλωμένος στη βραχώδη και παγωμένη γη άκουσε από την αντικριστή γραμμή κάποια φωνή να τραγουδά. Όλοι οι στρατιώτες τέντωσαν αυτί για να ακούσουν. Για λίγο έπεσε σιωπή. Την παύση διέκοψε η φωνή ενός στρατευμένου από το Κεντ της Αγγλίας: «Ο Θεός να σας έχει καλά, κύριοι», ευχήθηκε στους απέναντι.

Το επόμενο τραγούδι, που ζέστανε την παγωμένη ατμόσφαιρα, ήταν αυτό που οι Γερμανοί ονομάζουν Stille Nacht, οι Εγγλέζοι Silent Night και οι Έλληνες Άγια Νύχτα. Τα πολεμικά τείχη είχαν πέσει για λίγες ώρες. Οι μάχες θα συνεχίζονταν σε λίγο το ίδιο αδυσώπητες και πολυαίμακτες.

Πολλοί από εκείνους που τραγούδησαν, δεν έμελλε να γυρίσουν στα σπίτια τους. Τη γέννηση του Θείου Βρέφους δεν έμελλε να γιορτάσουν επιστρέφοντας στην ειρηνική δημιουργική ζωή. Ο καταστροφικός πόλεμος τους αφάνισε.

Το περιστατικό των πολεμικών Χριστουγέννων του 1914 έγινε και κινηματογραφική ταινία. Έχει τον τίτλο «Καλά Χριστούγεννα» και σκηνοθετήθηκε από τον Κριστιάν Καριόν.