Πήραν τα μυαλά του αέρα

 

Με τη φράση «πήραν τα μυαλά του αέρα», δηλώνουμε για κάποιον ότι είναι αλαζόνας, υπερβολικός και υπερόπτης. Χαρακτηριστικό του ατόμου αυτού είναι η υπερβολική του αυτοπεποίθηση που συνεχώς τον καθοδηγεί σε λάθος εκτιμήσεις, οι οποίες προκαλούν συχνά σοβαρά προβλήματα τόσο σ’ αυτόν όσο και στον περίγυρό του.

Η κυριολεκτική σημασία της έκφρασης όμως έλκει την καταγωγή της από τα βυζαντινά χρόνια ήδη, όταν και είχε εντελώς διαφορετική σημασία απ’ τη σημερινή. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά:

 

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεχόταν σ’ όλη τη μακραίωνη ιστορία της επιθέσεις από άλλους λαούς που εποφθαλμιούσαν τόσο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης όσο και άλλων σημαντικών εδαφών της αυτοκρατορίας που ένωνε υπό την ίδια σκέπη την Ανατολή με τη Δύση.

Στην προσπάθεια να αναχαιτίσουν το κύμα των εχθρών τους οι Βυζαντινοί χρησιμοποίησαν ένα πολύ αποτελεσματικό όπλο, το «υγρό πυρ».

Το «υγρό πυρ» ήταν μια ρευστή εύφλεκτη ουσία, η οποία όταν φλέγονταν δεν έσβηνε ούτε καν στο νερό, κάτι που αποτελούσε εξαιρετικό στρατηγικό πλεονέκτημα για τους Βυζαντινούς, που έβλεπαν στη χρήση του το μέσον για την επικράτησή τους και την αποτροπή των επιτιθέμενων εχθρών.

 

Ένας τρόπος χρήσης αυτού του υπερόπλου ήταν η αποθήκευσή του σε μικρά βαζάκια, τα οποία χρησιμοποιούσαν ως χειροβομβίδες στις ναυμαχίες. Αυτός ο τρόπος ωστόσο απαιτούσε την προσέγγιση του εχθρού κάτι που ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο για τους Βυζαντινούς.

Για το λόγο αυτό τοποθετήθηκε στην πλώρη των πλοίων μια προτομή άγριου ζώου, συνήθως λιονταριού, μέσα από το στόμα του οποίου οι Βυζαντινοί εκσφενδόνιζαν το «υγρό πυρ».

Ο όλος μηχανισμός ήταν λίγο περίπλοκος. Δύο σωλήνες τοποθετούνταν στο κεφάλι του λιονταριού, ενώ το στόμα του έμενε πάντα ανοιχτό και η περιοχή του κρανίου ήταν κενή, ώστε να υπάρχει ο κατάλληλος χώρος αποθήκευσης για το «υγρό πυρ». Στο αμπάρι του πλοίου τοποθετούνταν ένα αεροστεγές καζάνι από το οποίο ξεπηδούσαν οι δύο σωλήνες που το συνέδεαν με το κεφάλι του λιονταριού.

Με μία αντλία που λειτουργούσε χειροκίνητα, το κεφάλι του λιονταριού γέμιζε αέρα. Με τη χρήση του ενός σωλήνα ο αέρας μεταφερόταν στο καζάνι. Η απότομη αλλαγή της ατμοσφαιρικής πίεσης στο καζάνι είχε ως αποτέλεσμα το «υγρό πυρ» να μεταφέρεται με δύναμη από τον άλλον σωλήνα, στο κούφιο κεφάλι του λιονταριού. Από εκεί το «υγρό πυρ» εκτοξευόταν με ορμή εναντίον του εχθρού και κατάκαιγε ό,τι βρισκόταν στο πέρασμα του.

Ο αέρας που βρισκόταν στο κεφάλι του λιονταριού ήταν απαραίτητος για την επιτυχή εκτόξευση του «υγρού πυρός». Έτσι αποτέλεσε κομβικής σημασίας για την πυροδότηση η έκφραση «πήρε το κεφάλι του αέρα» που δήλωνε ότι ήταν έτοιμος ο μηχανισμός εκτόξευσης.
Μετά την άλωση της Πόλης, όταν το υγρό πυρ» περιήλθε σε αχρηστία και ξεχάστηκε, η λέξη «κεφάλι» αντικαταστάθηκε με τη λέξη «μυαλό». Παραλλαγμένη έφτασε ως τις μέρες μας και έφτασε να σημαίνει κάτι το εντελώς διαφορετικό απ’ την αρχική της σημασία.