Χορός των κουταλιών – Κόνιαλι (Καππαδοκίας)

Χοροί της Καππαδοκίας

Οι χοροί της Καππαδοκίας και γενικότερα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας διακρίνονται για τη σεμνότητα τους. Παρατηρείται σταθερό πάτημα με όλο το πέλμα. Το σώμα, σχεδόν αλύγιστο, δείχνει κι αυτό σεμνότητα. Τέλος, τα χέρια κινούνται μπροστά στο στήθος και οι κινήσεις τους δεν υπερβαίνουν το ύψος του κεφαλιού. Όταν δεν κρατούν κάτι στα χέρια, τότε ενώνουν τα τρία δάκτυλα των χεριών τους, όπως όταν κάνουμε το σταυρό μας.

Η θρησκεία επηρέασε τους χορούς της Καππαδοκίας ώστε αυτοί στο μεγαλύτερο μέρος τους να είναι αισθητικοί και όχι αισθησιακοί όπως οι χοροί της ανατολής. Η θρησκευτικότητα των ανθρώπων επέδρασε, με αποτέλεσμα οι χοροί να παρουσιάζουν τελετουργική μορφή.

«Τελετουργία είναι κάθε προκαθορισμένη, επαναλαμβανόμενη συμβολική δραστηριότητα η πρακτική η οποία συνίσταται από στοιχεία λεκτικά και μη λεκτικά» λέει η Νόρα-Σκουτέρη Διδασκάλου. Τα λεκτικά στοιχεία είναι κάποιες φωνές, επιφωνήματα αποδοκιμασίας, επιβράβευσης ή και προσταγής που δηλώνουν τον τρόπο εκτέλεσης και την παραπέρα πορεία ενός χορού. Τα μη λεκτικά στοιχεία είναι οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, οι μετακινήσεις του σώματος στο χώρο που εκφράζουν συναισθήματα, αξίες ηθικές, διαχρονικές που διακατέχουν αυτούς που χορεύουν.

Ο τρόπος που οι Καππαδόκες χορευτές μπαίνουν στη σειρά, πιάνονται και χορεύουν και οι ηθικοί κανόνες που σ’ αυτούς υπακούουν μας μεταφέρουν στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο όπου εκεί το κοινωνικό γίγνεσθαι έχει καθορίσει τις θέσεις των δύο φύλων και την απόσταση που υπάρχει μεταξύ αυτών.

Στην Καππαδοκία υπάρχουν αντικριστοί χοροί όπου τα ζευγάρια μπορεί να είναι αμιγή ή μικτά. Σε ορισμένους από αυτούς δίνεται η δυνατότητα στους χορευτές να εκφράζονται ατομικά. Επίσης χοροί πορείας όπου οι χορευτές πιάνονται κατά ιδιόμορφο τρόπο μεταξύ τους, ίσως για να μη χαλάει το χορευτικό σχήμα. Σε αυτούς ο κορυφαίος είναι ο γεροντότερος ή ο πιο λεβέντης, που τους καθοδηγεί στην πορεία που ακολουθούν. Άλλοι χοροί είναι αυτοί που χορεύουν μόνο γυναίκες με μαντίλια στα χέρια και το χαρακτηριστικό τους είναι ο αργός ρυθμός και το κύλισμα που γίνεται με το δεξί πόδι να προηγείται. Υπάρχουν ακόμη χοροί που γίνονται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του γάμου που χαρακτηρίζονται ως της νύφης ή του γαμπρού. Είναι χοροί εθιμοτυπικοί και δείχνουν τον αποχαιρετισμό της νύφης από το πατρικό της σπίτι, την υποδοχή της στο σπίτι του γαμπρού και τη θέση της μέσα στο πατρικό σπίτι του γαμπρού. Τέλος υπάρχουν οι Ζεϊμπέκικοι χοροί και οι Καρσιλαμάδες.

Τα ονόματα των χορών είναι επηρεασμένα από τα χορευτικά σχήματα, από τα αντικείμενα που κρατούσαν και χρησιμοποιούσαν στο χορό, από τον τρόπο που ήταν πιασμένοι οι χορευτές, από τον τόπο που τελούνταν και από το χρόνο. Πολλοί χοροί πήραν το όνομα τους από τον Άγιο προς τιμή του οποίου χορευόταν.

Σε ορισμένους Καππαδοκικούς χορούς δίνεται η δυνατότητα στους επαγγελματίες χορευτές και στα παιδιά να χρησιμοποιήσουν διάφορα αντικείμενα στα χέρια τους όπως κουτάλια και μαντήλια. Το κτύπημα των κουταλιών με τα χέρια όπως περιγράφεται στο χορό των κουταλιών, γνωστό ως Κόνιαλι, σε διάφορα ρυθμικά σχήματα και η ταυτόχρονη εκτέλεση των βημάτων του χορού, απαιτούν, λόγω των ασύμμετρων κινήσεων που γίνονται αναφορικά με τα πάνω και κάτω άκρα αλλά και των ετερόπλευρων κινήσεων των δύο ημιμορίων του σώματος(δεξιού και αριστερού), πολύ καλό συντονισμό στις κινήσεις των μελών του σώματος στο χώρο.

Χορός των κουταλιών - Κόνιαλι

Είναι αντικριστός χορός που χορευόταν σ’ ολόκληρη την Καππαδοκία και που χορεύεται ακόμη και σήμερα από όλους τους πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς και γι’ αυτό μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως πανκαππαδοκικό χορό. Παλιά χορευόταν μόνο από ζευγάρια γυναικών ή ανδρών ή από παντρεμένα ανδρόγυνα. Σήμερα χορεύεται περισσότερο μικτός. Ο ρυθμός του είναι πιο αργός όταν χορεύεται μόνο από γυναίκες, που κινούν τα χέρια δεξιά - αριστερά συγχρόνως με τα βήματα. Αντίθετα τα ζευγάρια των ανδρών κινούνται πιο γρήγορα με πιο έντονα βήματα.

Ο χορός αποτελείται από έξι (6) βήματα και αυτά ολοκληρώνονται σε δύο(2) μουσικά μέτρα. Το μουσικό μέτρο είναι 2/4.Το χορό συνοδεύουν το ντέφι, το βιολί και το ούτι. Τα τέσσερα(4) ξύλινα κουτάλια βγάζουν έναν καταπληκτικό ήχο όταν κτυπάνε μεταξύ τους ανά δύο στο κάθε χέρι του χορευτή. Το ένα κουτάλι τοποθετείται μεταξύ του δείκτη και του αντίχειρα και το άλλα μεταξύ του μέσου και του παράμεσου έτσι ώστε να έρχονται σε επαφή τα κυρτά μέρη τους. Υπήρχαν και υπάρχουν διαφορετικά κτυπήματα δηλαδή διαφορετικά ρυθμικά σχήματα ανάλογα με το τραγούδι που συνοδεύει το χορό.

Τα κουτάλια ήταν τριών ειδών:

α. Τα ταχταδιώνας (σανιδένια) με ζωγραφισμένα λουλούδια στο κοίλο μέρος και δίστιχα στην τουρκική γλώσσα στη λαβή, που τα έφτιαχναν στο Ικόνιο και στη Σίλλη.

β. Τα σιδερώνας (μεταλλικά) τα κοινά κουτάλια που χρησιμοποιούσαν στο φαγητό καθημερινά, που τα προμηθευόταν από την Κωνσταντινούπολη και

γ. Τα κοκάλινα που ερχόταν και αυτά από την Κωνσταντινούπολη.

Ο χορός των κουταλιών χορευόταν και σε άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας όπως στην Κιουτάχεια και στη Σμύρνη, αλλά σ' αυτές τις περιοχές το κτύπημα των κουταλιών γινόταν με τα χέρια να βρίσκονται πάνω από το κεφάλι και τη λεκάνη να λικνίζεται αριστερά - δεξιά.