Οι ικανές γάτες

Αν 3 γάτες πιάνουν 3 ποντίκια σε 3 λεπτά, πόσες γάτες το ίδιο ικανές και γρήγορες με αυτές που πιάνουν τα 3 ποντίκια σε 3 λεπτά, θα χρειαστούν για να πιάσουν 100 ποντίκια σε 100 λεπτά;

(Αν προσπάθησες αρκετά και δεν τα κατάφερες, μπορείς να δεις την απάντηση στα σχόλια) 

Εικόνες κατοχής

Το πορτρέτο ενός Έλληνα, θύματος των Ναζί: η γερμανική κατάρα

Στο Spiegel on Line δημοσιεύτηκε προ ημερών το πορτρέτο του Βιαννίτη, Γιάννη Συγγελάκη, επιζήσαντα του φοβερού Ολοκαυτώματος της Βιάννου, που στην τρυφερή ηλικία των 7 ετών έχασε τον πατέρα του Αριστομένη, τα αδέλφια του πατέρα του Παύλο, Ιωάννη και Ματθαίο και τον παππού του Νικόλαο, δηλαδή 5 άτομα από το ίδιο σπίτι (ενώ δύο άλλα αδέλφια του - Γιώργος και Μυρώνης - γλίτωσαν από θαύμα τη χαριστική βολή).

Γίνεται αναφορά επίσης στον Αριστομένη Συγγελάκη, που ήταν στην κοιλιά της μητέρας του Δέσποινας και δεν γνώρισε τον πατέρα του. Σήμερα ο Αριστομένης Συγγελάκης (του Αριστομένους) είναι 71 ετών, Πρόεδρος της Ένωσης Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου και Αντιδήμαρχος Βιάννου και μάχεται δυναμικά για τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων. Υπάρχει επίσης αναφορά στον Αριστομένη Συγγελάκη, γιο του Γιάννη, που συμμετέχει στον αγώνα της διεκδίκησης.

Το άρθρο αυτό, το οποίο υπογράφουν οι David Böcking και Giorgos Christides δίνει ώθηση στο ζήτημα της διεκδίκησης των γερμανικών αποζημιώσεων, και είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στις 2 πρώτες μόλις μέρες το είχαν διαβάσει περισσότεροι από 100.000 Γερμανοί.

των David Böcking και Giorgos Christides

Ο Γιάννης Συγγελάκης, ως παιδί, πίστευε ότι οι γυναίκες φορούν πάντα μαύρα. Ο πατέρας του δολοφονήθηκε με εκατοντάδες άλλους σε μια μαζική σφαγή των Ναζί στην Κρήτη. Η απώλεια αυτή στιγμάτισε τη ζωή του κ. Συγγελάκη.

Ένα καλάθι γεμάτο αυγά∙ αυτή είναι η πρώτη καθαρή ανάμνηση της ζωής του Γιάννη Συγγελάκη. Ο εφτάχρονος το κουβαλάει μέχρι την πλατεία του χωριού. Όπως ακριβώς του είπαν να κάνει οι γονείς του. Άλλοι φέρνουν ψωμί, κρασί ή ούζο. Κάπως έτσι θέλουν να μαλακώσουν τους Γερμανούς. Είναι 14 Σεπτεμβρίου 1943, η μέρα της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, μιας πολύ σημαντικής γιορτής για τους ορθόδοξους χριστιανούς.

Στον Αμιρά* της Βιάννου, ένα ορεινό χωριό στη νοτιοανατολική Κρήτη, το παιδί συναντά τους στρατιώτες της Βέρμαχτ. Περισσότεροι από 2.000 βρίσκονται στο χωριό. Λένε ότι οι κάτοικοι δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν. Και τους πιστεύουν.

Κανείς δεν μπορεί φανταστεί ότι σε μια τόσο σημαντική γιορτή κάτι κακό θα συμβεί.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, οι Έλληνες αντάρτες σκότωσαν σε κοντινό χωριό της Κάτω Σύμης 3 στρατιώτες της Βέρμαχτ. Στη συνέχεια, στάλθηκαν στην περιοχή δύο λόχοι πεζικού.

Όμως οι αντάρτες τους έστησαν ενέδρα. Η μάχη κράτησε πολλές ώρες. Στο τέλος της, μια ντουζίνα Γερμανοί στρατιώτες έπεσαν νεκροί.

Δύο μέρες μετά στα Αμιρά*: ο μικρός Γιάννης φτάνει στην πλατεία με το καλάθι του. Ο 79χρονος σήμερα θυμάται ότι οι στρατιώτες είχαν φτιάξει μια γραμμή, την οποία κανείς δεν μπορούσε να παραβιάσει. Από την μια πλευρά έπρεπε να στέκονται οι άνδρες. Από την άλλη, οι γυναίκες και τα παιδιά.

Ο Γιάννης Συγγελάκης, 79 ετών σήμερα

Ξαφνικά εμφανίστηκε η μητέρα του Γιάννη. Κανένα ίχνος από τον πατέρα του και τον θείο του, που ήθελαν να έρθουν. «Έκλαιγε, τα μαλλιά της ήταν μπερδεμένα», διηγείται ο Γιάννης Συγγελάκης. Η φωνή του σπάει. «Μου είπε: έλα, γιέ μου. Ο πατέρας σου είναι νεκρός».

Οι Γερμανοί αιφνιδίασαν τον Αριστομένη Συγγελάκη και τον αδερφό του στο σπίτι τους. Περικύκλωσαν την έγκυο γυναίκα του και πυροβόλησαν το πλαίσιο του παραθύρου για προειδοποίηση. Αυτό που συνέβη στη συνέχεια, άλλαξε για πάντα την οικογένεια αυτή.

Οι στρατιώτες σκότωσαν τον πατέρα και τον θείο του Γιάννη. Σε ένα μικρό ρυάκι κοντά στο σπίτι πυροβόλησαν τον Αριστομένη Συγγελάκη (πατέρα του Γιάννη) με πυροβόλο. Οι σφαίρες έσκισαν το κορμί του. «Δεν μπορέσαμε να βρούμε το κεφάλι». Ο θείος του υπέκυψε στα τραύματά του από όπλο τύπου μπαγιονέτ.

Αριστομένης Συγγελάκης

Ο Αριστομένης Συγγελάκης εργαζόταν ως πλανόδιος πωλητής, δεν υπήρξε ποτέ αντάρτης. Ο 33χρονος είχε βρει καταφύγιο στο βουνό και μετά τις διαβεβαιώσεις των Γερμανών εγκατέλειψε την κρυψώνα του. Προφανώς πίστευε ότι κάτι τέτοιο θα κατευνάσει τους κατακτητές.

Ο Αριστομένης Συγγελάκης και η σύζυγός του Δέσποινα

Καθώς η μητέρα και ο γιος κατέφευγαν στο βουνό, άκουσαν πυροβολισμούς. Οι στρατιώτες έστησαν τους συγκεντρωμένους άντρες σε ένα τοίχο και τους σκότωσαν με δύο πυροβόλα. «Ανάμεσα στα θύματα, ήταν άνδρες κάθε ηλικίας ακόμα και ένας ανάπηρος».

Εκτιμάται ότι συνολικά πάνω από 400 άνθρωποι δολοφονήθηκαν στη Βιάννο και στα γύρω χωριά. Εκτός από τον πατέρα του, σκοτώθηκαν επίσης ο παππούς του και τρεις θείοι του. Ένας άλλος θείος του επέζησε της σφαγής μόνο και μόνο επειδή κρύφθηκε (καλύφθηκε) από τα πτώματα.

Αφού τελείωσαν τη δουλειά τους, οι Γερμανοί ξεκίνησαν να τρώνε και να πίνουν όσα καλούδια είχαν φέρει οι κάτοικοι του χωριού. Έφαγαν, ήπιαν και χόρεψαν υπό τους ήχους ενός γραμμοφώνου. Μιμούνταν (χλευαστικά) ακόμα τις κραυγές των γυναικών που ούρλιαζαν «Παναγίτσα μου», για το χαμό των ανδρών τους.

Η εντολή για την αντιμετώπιση των συμμοριών του Χίτλερ και ο στόχος της ημέρας

Τι συνέβη εκείνη την ημέρα, ο Γιάννης Συγγελάκης θα το κατανοήσει δεκαετίες αργότερα. Θα τον βοηθήσει ένα τηλεγράφημα που ανακάλυψε ο ιστορικός Martin Seckendorf στα ομοσπονδιακά αρχεία. Το τηλεγράφημα είχε την σφραγίδα Απόρρητο, ελήφθη το βράδυ της 14ης Σεπτεμβρίου και απευθυνόταν στον Διοικητή του φρουρίου της Κρήτης.

Τηλεγράφημα στις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, που ήταν ενεργές στην Άνω Βιάννο, με ημερομηνία 15 Σεπτέμβρη του 1943, ώρα 4 πμ (λίγο μετά την πρώτη ημέρα της σφαγής των τριών ημερών που έληξε με τη δολοφονία 401 ανθρώπων και την κατεδάφιση 950 κατοικιών). Το έγγραφο δόθηκε στον κ. Συγγελάκη (εννοεί τον Αριστομένη Συγγελάκη το νεότερο, εγγονό του εκτελεσθέντος) από τον Δρ. Martin Seckendorf, όταν ο κ. Συγγελάκης επισκέφθηκε το Βερολίνο τον Ιούνιο του 2013.

Το τηλεγράφημα στις γερμανικές δυνάμεις κατοχής, που ήταν ενεργές στην Άνω Βιάννο, με ημερομηνία 15 Σεπτέμβρη του 1943, ώρα 4 πμ (λίγο μετά την πρώτη ημέρα της σφαγής των τριών ημερών που έληξε με τη δολοφονία 401 ανθρώπων και την κατεδάφιση 950 κατοικιών). Το έγγραφο δόθηκε στον κ. Συγγελάκη (εννοεί τον Αριστομένη Συγγελάκη το νεότερο, εγγονό του εκτελεσθέντος) από τον Δρ. Martin Seckendorf, όταν ο κ. Συγγελάκης επισκέφθηκε το Βερολίνο τον Ιούνιο του 2013.

Η 22η μεραρχία πεζικού υπό την ένδειξη: «Επιχείρηση Βιάννος» αναφέρει τα εξής:

«Ο στόχος της ημέρας δεν επετεύχθη. Μέχρι σήμερα έχουν σκοτωθεί 280 Έλληνες ενώ προσπαθούσαν να διαφύγουν. Η Κάτω Σύμη και τη Πεύκη ξανακάηκαν. Ο ανδρικός πληθυσμός της Άνω Βιάννου συνελήφθη. Συνολικά έχουν συλληφθεί 310 άνδρες».

Η σφαγή στη Βιάννο αποτελούσε αντίποινα, με τα οποία η Βέρμαχτ τρομοκρατούσε την Ευρώπη. Ο ισχυρισμός ότι τα θύματα ήθελαν να διαφύγουν αποτελούσε την δικαιολογία για τις εκτελέσεις. Οι Γερμανοί θύτες δεν έπρεπε να έχουν κανένα φόβο δίωξης, το αντίθετο μάλιστα. Η γνωστή εντολή για την αντιμετώπιση των συμμοριών (Bandenbefehl) της 16ης Δεκεμβρίου 1942, η οποία ίσχυε και στην Ελλάδα, διέτασσε ρητώς για εγκλήματα κατά του άμαχου πληθυσμού:

«Αν αυτός ο αγώνας κατά των συμμοριών…. (των ανταρτών)… δεν διεξάγεται με τα πιο άγρια μέσα, δεν θα επαρκούν πλέον στο εγγύς μέλλον τα διαθέσιμα μέσα και θα κυριαρχήσει αυτή η μάστιγα. Τα στρατεύματα έχουν λοιπόν το δικαίωμα και την υποχρέωση να χρησιμοποιούν κάθε μέσο ακόμα και εναντίων γυναικών και παιδιών, για την επιτυχία του αγώνα».

Η κατάρα των θυμάτων

Πολλοί από τους θεοσεβούμενους Κρητικούς είδαν τη σφαγή ως ένα χτύπημα της μοίρας. Ο ορφανός Γιάννης και η οικογένειά του θεωρούνταν πλέον καταραμένοι και οι άνθρωποι τους απέφευγαν. Πριν τη σφαγή, ο νονός του Γιάννη τον καλούσε πάντα στο σπίτι του τη μέρα της Πρωτοχρονιάς. Στην Ελλάδα, θεωρείται καλός οιωνός αν την πρώτη μέρα του χρόνου ένα παιδί διασχίσει το κατώφλι του σπιτιού. Μετά τη σφαγή, δεν ξανακάλεσαν ποτέ τον Γιάννη στο σπίτι. «Μας περιφρονούσαν όλοι. Κανείς δεν έλεγε μια καλή κουβέντα για μας».

Υπήρχαν και άλλες οικογένειες που βίωσαν την απώλεια στο χωριό. Το αγόρι μεγάλωσε ανάμεσα σε χήρες που φορούσαν μαύρα.

«Νόμιζα ότι οι γυναίκες φορούν μόνο μαύρα».

Δέσποινα Συγγελάκη

Η μητέρα του Γιάννη, η κ. Δέσποινα, ήταν 35 χρονών κατά τη σφαγή και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της χωρίς να παντρευτεί. Νύχτες ολόκληρες την άκουγε ο γιος της να κλαίει, όμως κατά τη διάρκεια της μέρας πάλευε για τα παιδιά της.

Ο κ. Συγγελάκης έκανε τα πάντα για να μορφωθεί. Πλήρωσε ένα πανάκριβο σχολικό βιβλίο με 70 αβγά σε δόσεις και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας περνούσε ώρες στην τουαλέτα για να διαβάσει.

Ο κ. Συγγελάκης έγινε δάσκαλος, καθηγητής, διευθυντής σχολείου και τελικά προϊστάμενος διεύθυνσης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έχει 7 πανεπιστημιακά πτυχία, ενώ το τελευταίο το ολοκλήρωσε στα 52 χρόνια. Όταν έβγαιναν τα αποτελέσματα των μαθημάτων, ο κ. Συγγελάκης ρωτούσε τους συμφοιτητές του αν όντως κάτω από το όνομά του έγραφε ότι πέρασε το μάθημα. Τόσο πεπεισμένος ήταν ότι ήταν καταδικασμένος να αποτύχει.

Οι μνήμες επανέρχονται. Ακόμα και δεκαετίες αργότερα, η μητέρα του όταν άκουγε γερμανικά στην τηλεόραση, έφευγε από το δωμάτιο. Το ίδιο και ο γιος.

«Σε κάθε Γερμανό βλέπω αυτόν που σκότωσε τον πατέρα μου».

Μια κίνηση που άλλαξε την εικόνα

Το φθινόπωρο του 2013, ο κ. Συγγελάκης γνώρισε τον Καθηγητή Ιστορίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης Christoph Schminck-Gustavus, ο οποίος μιλούσε ελληνικά. Ασχολούνταν από καιρό με τα ναζιστικά εγκλήματα και έμεινε στη χώρα τρία χρόνια για να πάρει συνεντεύξεις από τους μάρτυρες. Τον κάλεσε ο γιος του κ. Συγγελάκη, ο οποίος είναι μέλος της Ένωσης Θυμάτων των Ναζί στην Βιάννο (σημείωση: και του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Γερμανικών Οφειλών). 

«Αυτή η κίνηση άλλαξε την εικόνα της Γερμανίας για τον πατέρα μου», αναφέρει ο 44χρονος.

Άλλαξε ακόμα περισσότερο όταν ο Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Joachim Gauck επισκέφθηκε το χωριό Λυγκιάδες. Εκεί η Βέρμαχτ  συνέχισε μετά τη δολοφονία στη Βιάννο τη δράση της. Και εκεί, για ακόμα μια φορά μια μάχη με τους αντάρτες στάθηκε αφορμή να σφαγιαστεί άμαχος πληθυσμός.

Ο Γερμανός πρόεδρος Gauck ενώ αποτίει φόρο τιμής σε μνημείο για τα θύματα των ναζί στις Λυγκιάδες

Ο κ. Gauck ζήτησε συγγνώμη για τα εγκλήματα εκ μέρους των Γερμανών. Ο νεότερος Συγγελάκης, ήταν εκεί, όπως και ο θείος του, στον οποίο ήταν έγκυος η Δέσποινα Συγγελάκη-Ηλιάκη την ώρα της σφαγής. Και οι δύο άνδρες φέρουν το όνομα Αριστομένης από τον δολοφονημένο παππού και πατέρα τους. Ευχαριστούν προσωπικά τον κ. Gauck για το λόγο του. Κρατούν ένα πανό στο οποίο είναι γραμμένο: «Δικαιοσύνη και αποζημίωση!». Όμως, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θεωρεί ότι το θέμα των αποζημιώσεων έχει διευθετηθεί.

Η Ελλάδα έχει όντως λάβει αποζημιώσεις,** όμως οι επιζώντες της Βιάννου, των Λυγκιάδων και του Διστόμου δεν έχουν λάβει ποτέ ατομικές αποζημιώσεις. Το ενδιαφέρον στη Γερμανία ήταν για αρκετό καιρό ελάχιστο. Ο Schminck-Gustavus μπόρεσε να εκδώσει το βιβλίο του μόνο στην Ελλάδα καθώς στη Γερμανία δεν βρήκε εκδότη.

Καθώς η Γερμανία έχει ήδη καταβάλει δισεκατομμύρια σε άλλες χώρες και ομάδες θυμάτων, είναι πολύ εύκολο για τους Γερμανούς πολιτικούς σήμερα να παρουσιάσουν τις ελληνικές απαιτήσεις ως ένα κομμάτι μιας προσπάθειας για οικονομική υποστήριξη λόγω κρίσης, γεγονός που φάνηκε και στην τελευταία σύνοδο κορυφής.

Όταν ο Gauck προσέγγισε πάλι το ζήτημα των αποζημιώσεων, η αντιπολίτευση ήταν σαφής. Ο ευρωβουλευτής του CSU Markus Ferber πρότεινε ότι οι Έλληνες πρέπει «να χρησιμοποιήσουν περισσότερη δύναμη για να προωθήσουν τη χώρα τους και να μην σκάβουν στα αρχεία για δήθεν χρέη πολέμου».

Διαμαρτυρία στις Λυγκιάδες. Δικαιοσύνη και Αποζημίωση

Για έναν άνθρωπο σαν τον Γιάννη Συγγελάκη αυτό ηχεί ως κοροϊδία. Οι επιζώντες δεν ξεκίνησαν να απαιτούν αποζημιώσεις από όταν ξεκίνησε η κρίση στην Ελλάδα. Ο πρώτος σύνδεσμος θυμάτων ιδρύθηκε αμέσως μετά το τέλος του πολέμου.

«Δεν δέχομαι ότι πρέπει να μας λένε ζητιάνους», λέει ο Γιάννης Συγγελάκης στο τέλος μιας μακράς συζήτησης σε ένα αθηναϊκό καφέ. «Είμαστε περήφανοι και εργατικοί άνθρωποι!». Η θλίψη τον έχει κυριεύσει και κρατάει το μαντήλι στη γροθιά του. «Δεν είναι για τα χρήματα. Χρειαζόμαστε τις αποζημιώσεις γιατί αυτοί οι άνθρωποι πρέπει κάποια στιγμή να τιμωρηθούν. Για να μην το ξανακάνουν ποτέ».

Ο κ. Συγγελάκης δεν έχει απαλλαχθεί ακόμα από την ιδέα ότι τον κυνηγάει μια κατάρα μετά από εκείνη τη σφαγή: «Ποτέ δεν επισκέφτηκα έκτοτε κανένα την μέρα της Πρωτοχρονιάς στο σπίτι του γιατί πίστευα ότι θα φέρω γρουσουζιά».

* Εκ παραδρομής οι συντάκτες του άρθρου αντί για το χωριό Αμιράς (στο οποίο μεγάλωσε ο Ιωάννης Συγγελάκης) γράφουν για την Άνω Βιάννο, έδρα της επαρχίας Βιάννου.

** Οι συντάκτες του άρθρου προφανώς αναφέρονται στις αποζημιώσεις βάσει του Συμφώνου του 1960 (μεταξύ της ΟΔ.Γ. και του Βασιλείου της Ελλάδος), ως αντάλλαγμα για την έκδοση στη Γερμανία του διαβόητου Μαξ Μέρτεν, του σφαγέα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ο οποίος είχε καταδικαστεί από την ελληνική Δικαιοσύνη σε 25 χρόνια φυλάκιση. Η Ο.Δ.Γ. συμφώνησε να καταβάλει στη χώρα μας 115 εκατομμύρια μάρκα ως αποζημίωση, την οποία «δικαιούνται Έλληνες υπήκοοι διωχθέντες  από 6 Απριλίου 1941 μέχρι τέλους του 1945, υπό οργάνων του Γερμανικού Εθνικοσοσιαλιστικού Καθεστώτος δια λόγους φυλετικούς, θρησκευτικούς ή αντιθέσεως προς την εθνικοσοσιαλιστικήν κοσμοθεωρίαν», δηλαδή υπέρ κυρίως των Εβραίων - θυμάτων του Γ’ Ράιχ. Όπως όμως σημείωσε ο ευπατρίδης πρεσβευτής της χώρας μας στη Βόννη Θωμάς Υψηλάντης, σε απαντητική επιστολή του προς τον Υφυπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας (η οποία αποτελεί μέρος της συμφωνίας): «επιφυλάσσεται (η Ελλάδα) εντούτοις όπως προβάλη νέας απαιτήσεις, αίτινες προέρχονται εξ εθνικοσοσιαλιστικών μέτρων διώξεως κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής…». Συνεπώς ζήτημα παραίτησης της Ελλάδας από τις αξιώσεις της δεν υφίσταται.

Πηγή: www.candianews.gr

Το Ολοκαύτωμα της Βιάννου στις 14 Σεπτεμβρίου 1943, μέσα από την έκθεση της «Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη»

Μετά τις εκτελέσεις ακολουθούσε γλέντι επί των πτωμάτων…

Μετά την εκτέλεσιν συνεκεντρώθησαν εις τον Κρεββατάν και τα εκτελεστικά αποσπάσματα Βαχού, Αμιρών και Κεφαλοβρύσου και υπό τους ήχους φωνογράφου ήρχισαν να διασκεδάζουν επί του δώματος του Γ. Ζωάκη και έπειτα μεθυσμένοι κατελθόντες εχόρευαν επί των πτωμάτων των εκτελεσθέντων φωνάζοντες “Χάιλ Χίτλερ” και “Ζήτω η Γερμανία” (ελληνιστί)».

Του Αλέκου Α. Ανδρικάκη andrikakisalekos@gmail.gr

Μια ολόκληρη επαρχία στο πένθος. Πένθος που κράτησε δεκαετίες. Ακόμη και σήμερα κυριαρχεί στις ψυχές και στις ζωντανές μνήμες των ανθρώπων.

Το δάκρυ ουδέποτε στέρεψε στη Βιάννο και στα χωριά της δυτικής Ιεράπετρας. Το δάκρυ των συζύγων που έχασαν τους ανθρώπους τους, των μανάδων που έχασαν τα παιδιά τους, των ορφανών που έχασαν τους γονείς.

Μια επαρχία ολόκληρη μαυροντύθηκε. Μα δε λύγισε, ούτε στιγμή. Ήταν πάντα περήφανη. Και τη στιγμή του δράματος. Γιατί είχε ανθρώπους όρθιους.

Μια μέρα σαν και σήμερα, του Τιμίου Σταυρού, άρχιζε ο αφανισμός των ανθρώπων και των χωριών της Βιάννου. Οι Γερμανοί, εκδικούμενοι τη σφαγή της φρουράς τους από τις αντάρτικες ομάδες Μπαντουβά - για την επίθεση αυτή υπήρξε διαφωνία ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις, καθώς το ΕΑΜ δεν συμφώνησε λόγω των αναμενόμενων αντιποίνων - επιτέθηκαν στις 14 Σεπτεμβρίου στα χωριά της επαρχίας. Η σφαγή κράτησε 3 μέρες, μέχρι τις 16 Σεπτεμβρίου, κι έφτασε μέχρι τα δυτικά χωριά της Ιεράπετρας. Αλλά ακόμη και σε κάθε απομονωμένο μετόχι. Βρήκαν το θάνατο 401 άνθρωποι. Εκείνες τις τρεις ημέρες. Πολλοί άλλοι πέθαναν αργότερα από τα τραύματα του σώματος ή της ψυχής.

Η σφαγή δεν περιορίστηκε καν στον ανδρικό πληθυσμό πάνω από 16 χρόνων, όπως ήταν η αρχική διαταγή. Γέροντες ανάπηροι, γυναίκες ανήμπορες, μωρά παιδιά, αγόρια και κορίτσια, βρήκαν το θάνατο, σημαδεμένοι όλοι τους απ’ τη ναζιστική μανία και το μίσος. Οι Γερμανοί έμπαιναν στα χωριά, σκότωναν μαζικά, και μετά, δίπλα στα πτώματα έτρωγαν, έπιναν και συνέχισαν το δρόμο τους… Σε μερικές περιπτώσεις εμφανίζονταν δήθεν «φιλικοί» προς τους κατοίκους, ώστε αυτοί να μην επιχειρήσουν να φύγουν. Και τους παγίδευαν έτσι, ξεκινώντας τη μαζική σφαγή…

Αφορμή, όπως αναφέραμε, ήταν η επίθεση των αντάρτικων ομάδων Μπαντουβά στο φυλάκιο της Σύμης, στις 12 Σεπτεμβρίου 1943. Ήταν όμως μόνο αφορμή. Η αιτία ήταν άλλη. Η αντίσταση ολόκληρης της επαρχίας από την πρώτη ημέρα της κατοχής. Όπως έχει γράψει ο αείμνηστος Γ. Δ. Χρηστάκης, ο ακούραστος ερευνητής της τοπικής ιστορίας, πολύ πριν την γίνει το επεισόδιο στη Σύμη, ο διοικητής της γερμανικής αστυνομίας στο νομό Ηρακλείου, Χάρτμαν, είχε απειλήσει με καταστροφή την επαρχία λόγω της αντίστασης που εκδηλωνόταν. «Θα την κάψω την Βιάννο, γιατί υπάρχει εκεί οργανωμένη αντίσταση και υποθάλπουν αντάρτες και Άγγλους και γιατί είναι φωλιά ανταρτών τα βουνά της» ήταν η απειλή του σε Βιαννίτες που είχαν συλληφθεί για το σαμποτάζ που είχε γίνει τον Ιούλιο του 1943 στο αεροδρόμιο του Καστελλίου της Πεδιάδας.

Μετά την επίθεση στη Σύμη, ο Γερμανός στρατηγός, Διοικητής του Φρουρίου Κρήτης, Μύλλερ, σε διαταγή του προς τις στρατιωτικές δυνάμεις που εστάλησαν στη Βιάννο ανέφερε:

«Καταστρέψτε την επαρχία Βιάννου, εκτελέστε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών και όλους όσους συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας».

Δεν υπήρξε σπίτι σε όλη την επαρχία που να μην μαυροφορέθηκε και να μη σημειώθηκε έστω με ένα σταυρό, δείγμα των απωλειών...

Τα γεγονότα

Η φιλόλογος Άννα Μανουκάκη - Μεταξάκη, έχει σημειώσει σε σχέση με τα γεγονότα:

«Μετά τη μάχη της Σύμης, αργά στις 12-9-1943 οι αντάρτες αποσύρθηκαν από τα υψώματα της ανατολικής και δυτικής πλευράς της κοιλάδας με τον ένα νεκρό και τους δύο τραυματίες τους ενώ οι Γερμανοί μετέφεραν με πολλά ζώα τους δικούς τους 12 χιλιομ. στην Αν. Βιάννο.

Οι Γερμανοί σκότωσαν τους άντρες που βρήκαν στην Κάτω Σύμη και στον Πεύκο και 2 μέρες μετά τη μάχη, την Τρίτη 14 Σεπτεμβρίου 1943, ημέρα του Τιμίου Σταυρού έβαλαν φωτιά στα 2 χωριά. Ταυτόχρονα, αφού κύκλωσαν τα χωριά Βαχό, Κεφαλοβρύσι, Κρεβατά και Αγ. Βασίλειο, σκότωσαν όλους τους άντρες που δεν πρόλαβαν να φύγουν ή πιστεύοντας στις υποσχέσεις που τους έδωσαν την παραμονή το βράδυ, ότι τάχα κινδυνεύουν έξω και όχι στα σπίτια τους, παρέμειναν.

Ξημερώματα στις 14-9-1943 άρχισαν σε όλα τα χωριά οι ομαδικές εκτελέσεις. Στο χωριό Αμιρά, κάτω από το Ηρώο, εκτελέστηκαν 114 άνδρες. Ύστερα οι Γερμανοί άρχισαν την εκκαθάριση όλης της περιοχής σε πλάτος 5 χιλιομέτρων από την παραλία (“νεκρή ζώνη”) σκοτώνοντας αδιακρίτως όποιους έβρισκαν, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. 401 νεκροί, ανάμεσά τους οικογένειες που ξεκληρίστηκαν όπως της Κυριακής Συγγελάκη από τα Αμιρά (ο πατέρας και 4 γιοί του) και του Εμμ. Δημητριανάκη από τα Γδόχια (5 νεκροί), έγκυες γυναίκες, παράλυτοι, ανάπηροι και γέροι. Παιδιά, όπως εκείνα του Γ. Βερβελάκη από το Κεφαλοβρύσι 8, 12 και 15 χρόνων που βασανίστηκαν και ύστερα κατακρεουργήθηκαν γιατί δεν μαρτύρησαν πού ήταν οι γονείς τους. 300 ομήρους έκλεισαν στο Γυμνάσιο της Βιάννου, από τους οποίους 137 άνδρες από το Καλάμι και το Συκολόγο που αποπειράθηκαν 2 φορές καθ’ οδόν να τους εκτελέσουν. Οι 300 που θα εκτελούνταν σίγουρα χωρίς την παρέμβαση του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, του τότε αρχιμανδρίτη Ευγένιου Ψαλιδάκη και του Επισκόπου Πέτρας Διον. Μαραγκουδάκη, αφέθηκαν ελεύθεροι στις 25-9-1943.

Στις 14-10, ακριβώς ένα μήνα μετά τις φοβερές εκτελέσεις, ειδικά συνεργεία Γερμανών κατεδάφιζαν και πυρπόλησαν τα χωριά Κεφαλοβρύσι, Κρεββατά Πεύκο, Σύμη, Καλάμι και Συκολόγο των οποίων την εκκένωση από τις 30-9 είχαν διατάξει.

Λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν και τα χωριά της δυτικής Ιεράπετρας Μύρτος, Γδόχια, Μουρνιές και ο οικισμός “Καημένου” της Ρίζας.

Η έκθεση «της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη»

Τα όσα δραματικά εξελίχθηκαν εκείνες τις ημέρες στα χωριά της Βιάννου περιγράφει, σε αναλυτική αναφορά, η «Έκθεσις της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη». Είναι η έκθεση που συνέταξαν ο Νίκος Καζαντζάκης και οι πανεπιστημιακοί, Ιωάννης Κακριδής και Ιωάννης Καλιτσουνάκης, οι οποίοι μαζί με το φωτογράφο Κωνσταντίνο Κουτουλάκη εστάλησαν από την τότε κυβέρνηση του Πέτρου Βούλγαρη στην Κρήτη προκειμένου να καταγράψουν τα όσα είχε υποστεί το νησί στη διάρκεια της κατοχής. Η περιοδεία τους και η καταγραφή ξεκίνησε στις 29 Ιουνίου του 1945 και ολοκληρώθηκε στις 6 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς. Επισκέφθηκαν 76 πόλεις, χωριά και οικισμούς, συνάντησαν χιλιάδες πονεμένους, μα ατρόμητους και περήφανους ανθρώπους. Αμέσως μετά παρέδωσαν την έκθεση στην κυβέρνηση. Έκθεση όμως που ουδέποτε αξιοποιήθηκε.

Το κείμενο της έκθεσης εκδόθηκε 38 χρόνια μετά, το 1983, από το δήμο Ηρακλείου. Ως μια ιστορική πλέον αναφορά, αφού, όπως προαναφέραμε, δεν αξιοποιήθηκε από τις πολιτικές αρχές με την απελευθέρωση.

Η Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη επισκέπτεται φυσικά και τη Βιάννο. Μένει επί μέρες στην περιοχή, συζητά με τους ανθρώπους, καταγράφει τα πάντα. Οι μνήμες είναι νωπές, το χώμα ακόμη μυρίζει το αίμα των εκτελεσμένων.

Η έκθεση είναι πολύ λεπτομερής σε σχέση με όλα τα γεγονότα, και άρα αποτελεί πολύτιμη ιστορική μαρτυρία. Αναφέρονται πολλά ονόματα των ανθρώπων που χάθηκαν, ακόμη και ο τρόπος της δολοφονίας τους. Υπάρχει αναφορά για τις καταστροφές που υπέστη κάθε χωριό και μετόχι.

Στη συνέχεια δημοσιεύουμε ολόκληρο το κεφάλαιο της έκθεσης που αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα της Βιάννου και των δυτικών χωριών της Ιεράπετρας.

Ο Εμμ. Συμβουλάκης, συλληφθείς καθ’ ην στιγμήν εζήτει να διαφύγη κρατών την τριετήν θυγατέραν του εις τας αγκάλας, περιελήφθη εις την ομαδικήν εκτέλεσιν, υποχρεωθείς να κρατή το τέκνον του. Διαφυγών τας σφαίρας έπεσε κατά γης προσποιηθείς τον νεκρόν· επειδή όμως το νήπιον έκλαιε, ένας γερμανός στρατιώτης το επυροβόλησεν εκ του πλησίον και το εφόνευσεν. Ο δυστυχής πατήρ έμεινεν επί ώρας ακίνητος, με τα αίματα και τον διεσκορπισμένον μυελόν του τέκνου του επί του προσώπου, μέχρις ότου οι γερμανοί, αφού έφαγαν και διεσκέδασαν, απεχώρησαν».

«Την μεγαλυτέραν όμως καταστροφήν υπέστη κατά την περίοδον αυτήν η επαρχία της ΒΙΑΝΝΟΥ  και εις αίμα και εις καταστροφάς χωρίων. Επειδή η επικοινωνία των ανταρτών και των αγγλικών εν Κρήτη υπηρεσιών με την Αίγυπτον εγίνετο κυρίως εκ της νοτίου παραλίας της Κρήτης, οι Γερμανοί ενωρίς είχον κηρύξει όλην την κεντρικήν νοτίαν λωρίδα, από Αγίας Γαλήνης μέχρι Μύρτου, ως νεκράν ζώνην, απαγορεύσαντες εις τους κατοίκους να την πλησιάζουν εις βάθος 3 χιλιομέτρων. Κατ’ αυτόν τον τρόπον οι κάτοικοι εστερήθησαν των ευφορωτέρων κτημάτων των. Εν τω μεταξύ εγκατεστάθησαν εις την επαρχίαν Βιάννου 3 γερμανικοί λόχοι, οίτινες ήρχισαν να βασανίζουν τους κατοίκους διατρεφόμενοι εις βάρος των, διαρπάζοντας τα σκεύη των οικιών των και τα πολύτιμα αντικείμενά των, επιβάλλοντες εις αυτούς αγγαρείες κτλ. Η αντίδρασις ήτο φυσική· οι άνδρες κατέφυγον εις τα βουνά, με άμεσον επακόλουθον οι Γερμανοί να εντείνουν τας πιέσεις και τας διώξεις επί των χωρίων της Βιάννου.

Κατ’ Ιανουάριον του 1943 συνέλαβον ως ομήρους κόρας προυχόντων, 6 από τον Βαχόν, 9 από τον Αμιράν, 4 από το Κεφαλοβρύσι, 2 από τον Κρεββατάν, 10 από τον Αγ. Βασίλειον κτλ. και τας ενέκλεισαν επί μήνα εις τας φυλακάς της Αγιάς, διά να εξαναγκασθούν οι κάτοικοι να παραδώσουν τα όπλα των.

Επί της Δίκτης, έδρα κατά το θέρος του 1943 το ανταρτικόν σώμα του αρχηγού της Κεντρ. Κρήτης Εμμ. Μπαντουβά ούτος λαβών διαταγάς παρά των Άγγλων να προκαλέση επεισόδια εν Βιάννω, ώστε να απασχοληθή εκεί γερμανικός στρατός, εφόνευσεν εις το χ. Σύμη της Βιάννου δύο Γερμανούς στρατιώτας. Οι Γερμανοί έστειλαν τότε έναν λόχον εις την Σύμην, όστις εμπεσών εις ενέδραν των ανταρτών έξωθι του χωρίου εις τας 12/9/43 διελύθη αποδεκατισθείς, φονευθέντων 30 και αιχμαλωτισθέντων 12 ανδρών. Συγχρόνως οι αντάρται απηλευθέρωσαν τους 12 ομήρους - μεταξύ των οποίων και ο εφημέριος του Κεφαλοβρυσίου Ματθ. Γιαλαδάκης - τους οποίους οι Γερμανοί είχον συλλάβει εκ των χ. Κεφαλοβρύσι και Πεύκος διά να τους εκτελέσουν επί του τόπου, όπου είχον φονευθή οι δύο Γερμανοί στρατιώται. Την επομένην η γερμανική διοίκησις απέστειλεν εξ Ηρακλείου και Ιεραπέτρας ισχυρά τμήματα στρατού, τα οποία εκύκλωσαν όλην την επαρχία Βιάννου.

Ότι την ήτταν του εχθρού εις την Σύμην θα την επλήρωναν, το εγνώριζον τα πέριξ χωρία, πόσον όμως θα ήτο το τίμημα, δεν ήτο δυνατόν να το φαντασθούν. Πάντως οι άνδρες όλοι απεμακρύνθησαν από των χωρίων αμέσως μετά την μάχην της Σύμης.

Οι Γερμανοί όμως εφήρμοσαν την συνηθισμένη πολιτικήν των. Ελθόντες την 13η Σεπτεμβρίου εις το χ. Αγ. Βασίλειος εφέρθησαν μετά μεγάλης ηπιότητος, βεβαιούντες τας γυναίκας ότι δεν θεωρούν τους χωρικούς υπευθύνους δι’ όσα οι αντάρται κάμνουν, και ότι δεν έχουν να πάθουν τίποτε, αρκεί να τους φιλοξενήσουν, όπερ και εγένετο. Επίσης προεκήρυξαν ότι όσοι ευρεθούν εις τας οικίας των δεν πρόκειται να υποστούν καμμίαν τιμωρίαν, αν όμως απουσίαζον, θα ετιμωρούντο αι γυναίκες και τα τέκνα των, και αι οικίαι των θα εκαίοντο, ενώ οι ίδιοι θα εδιώκοντο ως αντάρται. Τα πέριξ χωρία ειδοποιηθέντα αμέσως ανεθάρρησαν και απεφάσισαν να περιποιηθούν και αυτά τους Γερμανούς ερχομένους. Πολλοί από τους άνδρας που είχον απομακρυνθή, επείσθησαν υπό των γυναικών των και επανήλθον.

Την επομένην, 14/9, εορτήν της Ανυψώσεως του Τιμίου Σταυρού, επέπρωτο να συντελεσθή μία από τας φοβερωτέρας καταστροφάς που είδεν η Κρήτη καθ’όλην την περίοδον της κατοχής· οι Γερμανοί εισέβαλον εις τα χωρία της Βιάννου, Αμιράς, Βαχός, Κεφαλοβρύσι, Κρεββατάς, Αγ. Βασίλειος, Πεύκος, Κατω Σύμη, Γδόχια, Μύρτος, Μουρνιές, Ρίζα, Μάλλες κτλ. φονεύοντες μεμονωμένως μεν όσους συνήντων καθ’ οδόν - άνδρας, γυναίκας και παιδιά - εντός δε των χωρίων συγκεντρούντες τους άνδρας όλους και εκτελούντες αυτούς ομαδικώς.

Ο Νίκος Καζαντζάκης συνομιλεί με συγγενείς θυμάτων των Γερμανών, κατά την περιοδεία του στο νησί, ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη (αρχείο εκδόσεων Καζαντζάκη)

Καθώς οι Γερμανοί εισήρχοντο εις τον ΑΜΙΡΑΝ, οι κάτοικοι, κατά σύστασιν του δημάρχου, τους υπεδέχθησαν εις την είσοδον του χωρίου κρατούντες οίνον, ρακήν και εδέσματα. Εκείνοι, έχοντες κυκλώσει εν τω μεταξύ όλην την περιοχήν, συνέλαβον τους άνδρας όλους - περί τους 100 - τους οποίους άνευ διαδικασίας εξετέλεσαν μέχρις ενός, ολίγον κατωτέρω της δημοσίας οδού. Η κατά τμήματα εκέλεσις αυτών διήρκεσεν από της 10ης πρωινής μέχρι της 4ης απογευματινής. Εν τω μεταξύ εφόνευον και όσους γέροντας και αναπήρους εύρισκον εντός των οικιών, μη δυναμένους να κινηθούν. Εξ αυτών αναφέρομεν τον παράλυτον 80ντούτην Δημ. Μαθιουδάκην, φονευθέντα επί της κλίνης του· τον επίσης υπέργηρον Εμμ. Γρισμπολάκην, εκ γενετής παράλυτον. Δια λόγχης εφονεύθη εντός της οικίας του και ο 20ετής Ματθαίος Συγκελλάκης. Εξ άλλου ικανοί εφονεύθησαν εντός των κτημάτων των ή και καθ’ οδόν. Εκ των ομαδικώς εκτελεσθέντων διεσώθησαν 6, εξ ων 3 απέθανον μετ’ ολίγας ημέρας εκ των τραυμάτων των.

Το χωρίον αριθμεί εν συνόλω 117 νεκρούς κατά την ημέραν εκείνην. Μόνον μια οικογένεια, Βερυκοκάκη ονόματι, πενθεί 17 μέλη της, η οικογένεια Ραπτάκη 12 συγγενείς εξ αίματος (αδελφούς, θείους και πρωτοξαδέλφους) και 10 γαμβρούς, ή οικογένεια Ηλιάκη 10 αδελφούς και εξαδέλφους. Εκ της οικογενείας Συγκελλάκη εφονεύθη ο πατήρ Νικόλαος και οι 4 υιοί του, Αριστομένης, Παύλος, Ιωάννης και Ματθαίος. Η Αικ. Μικρογιαννάκη έχασε τον σύζυγόν της Γεώργιον, τον πατέρα της Ν. Χαλκιαδάκην, τον αδελφόν της Γεώργιον, τον πενθερόν της Εμμανουήλ και τον ανδράδελφόν της Ιωάννην. Ο Ματθ. Χρηστάκης ή Σύλλας εξετελέσθη συγχρόνως μετά των δύο υιών του και των 4 γαμβρών του Μ. Βαρδιατζάκη, Ν. Κονδυλάκη, Μ. Σαμπροβαλάκη και Σ. Κουσουλάκη· εξ αυτών εσώθησαν προσποιηθέντες τον νεκρόν οι δύο υιοί και ο πρώτος εκ των γαμβρών, ανάπηρος τώρα. Επίσης εφονεύθησαν 3 άλλοι αδελφοί συγχρόνως, Ματθαίος, Γεώργιος και Μύρων Βασιλακάκης, και ο Γ. Αναστασάκης, μετά του υιού του και των 2 γαμβρών του.

Εκ των εκτελεστών άλλοι μεν απεχώρησαν εις τον Κρεββατάν και άλλοι έμειναν εις τον Αμιράν, εγκατασταθέντες δε εις μίαν αυλήν ολίγον απέχουσα από του τόπου της εκτελέσεως ήρχισαν να τρώγουν και να διασκεδάζουν περιπαίζοντες και τας ολοφυρομένας γυναίκας και μιμούμενοι τας κραυγάς της απελπισίας των «Παναγιά μου, Παναγιά μου!».

Όταν αργότερα απεχώρησαν και αυτοί, αι γυναίκες ετόλμησαν να πλησιάσουν εις τον τόπον της εκτελέσεως. Τα πρόσωπα των νεκρών ήσαν παραμορφωμένα, διότι οι Γερμανοί εσκόπευον επί της κεφαλής των εκ του πλησίον και δι αυτό η αναγνώρισις εγένετο συχνά εκ των ενδυμάτων και μόνον. «Τα μυαλά του πατέρα μου και του αδελφού μου ήσαν χυμένα χάμω» μας είπε μια γυναίκα. Μια άλλη: «το γυιό μου γουλιά γουλιά τον έπαιρνα και τον έβανα στο σακκί, και πήγα και τον έθαψα».

Και η ταφή των απέβη δυσχερεστάτη, διότι οι μεν ελάχιστοι υπολειφθέντες άνδρες του χωρίου εξηκολούθουν να παραμένουν εις τα όρη, το δε νεκροταφείον έκειτο εις απόστασιν 20΄ επί αναχώματος. Δι αυτό τινές εκ των εκτελεσθέντων παρέμειναν άταφοι και κατεσπαράχθησαν υπό των κυνών (ως ο Ν. Χριστάκης και ο Εμμ. Κονσολάκης). Ομοίαν τύχην έσχον και όσοι ετάφησαν επί τόπου, περί τους 40, επειδή η γη εκεί ήτο πολύ σκληρά και η ταφή των υπό των γυναικών έγινεν επιπόλαια.

Επί μακρόν χρονικόν διάστημα αι γυναίκες μετέφερον χώμα εκ των πέριξ δια να συμπληρώσουν την ταφήν των οικείων των και την πρωίαν εύρισκον τήδε κακείσε διεσπαρασμένα τα μέλη αυτών από τους σκύλους, οι οποίοι κατά την νύκτα ανέσκαπτον τους προχείρους τάφους. Το αυτό συνέβη και εις τους εις τα πέριξ κτήματα τυφεκισθέντας, ως και εις τους εντός των οικιών των εκτελεσθέντας· ούτως ο Αριστ. Συγκελάκης, του οποίου η σύζυγος απουσίαζεν, ευρέθη σπαραγμένος υπό κυνών και χοίρων, ομοίως ο Ματθαίος Μαντουβάκης και Μαρκ. Ραπτάκης.

Το χωρίον δεν ελεηλατήθη κατά την ημέραν εκείνην, ούτε κατεστράφη ως τα άλλα, οι Γερμανοί όμως εφρόντισαν να επανορθώσουν εκ των υστέρων την παράλειψιν αυτήν·  κατ’ Ιούνιον 1944 τάγμα εκ 500 ανδρών εγκατεστάθη εις μικράν απόστασιν από του χωρίου καταληστεύσαν αυτό και όλα τα πέριξ. Ακόμη και το γάλα υπεχρέωνον τας χήρας να το στερούν από τα ορφανά των και να το δίδουν εις αυτούς.  Απεγύμνωσαν τας οικίας και από τα έπιπλά των (τραπέζια, καθίσματα κ.τ.λ.) εκδίδοντες αποδείξεις παραλαβής, και βεβαιούντες ότι θα τα επιστρέψουν. Φυσικά, φεύγοντες τα παρέλαβον μεθ’ εαυτών.

Η Επιτροπή δεν θα λησμονήση ποτέ το σπαρακτικόν θέαμα που αντίκρυσεν καθώς έφθανεν εις τον Αμιράν, δια να διαπιστώση τα ανωτέρω εκτεθέντα· επί του τόπου της εκτελέσεως εύρε συγκεντρωμένας περί τας 300 γυναίκας μελανηφορούσας μετά των τέκνων των, θρηνούσας, κοπτομένας και μυρολογούσας.  Την επομένην πρωίαν επί του τόπου της εκτελέσεως ετελέσθη επιμνημόσυνος δέησις, την σπαρακτικότητα της οποίας αμυδρώς μόνον δύνανται να αποδώσουν αι ληφθείσαι φωτογραφίαι.

Την αυτήν ημέραν της 14/9/1943, δι άλλων αποσπασμάτων των, οι Γερμανοί προέβησαν και εις τα άλλα χωρία της επαρχίας Βιάννου εις την εκτέλεσιν όσων ανδρών ανεκάλυψαν εντός αυτών και εις τα πέριξ. Αν τα θύματα εις αυτά είναι ολιγώτερα από τα του Αμιρά, τούτο οφείλεται εν μέρει μεν εις το ότι τα χωρία αυτά ήσαν μικρότερα, εν μέρει δε εις το ότι οι κάτοικοι, ειδοποιηθέντες εν τω μεταξύ περί των εν Αμιρά συμβάντων, έσπευσαν να φύγουν εκ των χωρίων των.

Ούτως εις το χωρίον ΒΑΧΟΣ εξετέλεσαν όλους τους συλληφθέντας άνδρας, εκ των γεροντωτέρων, 23 εν όλω, εξ ων 3 επέζησαν· εις τους φονευθέντας συγκαταλέγεται ο πρόεδρος της κοινότητος Ηρ. Πνευματικάκης… Ούτος παρακληθείς προηγουμένως, υπό τινών κατοίκων δειλιασάντων, να υπογράψη έγγραφον αποδοκιμασίας των ανταρτών προς εξευμενισμόν των Γερμανών, ηρνήθη. «Εγώ την υπογραφή μου δεν την ατιμάζω» είπεν. Κατά την εκτέλεσιν, όπως μαρτυρούν οι τρεις διασωθέντες, επέδειξεν αξιοθαύμαστον θάρρος· ησπάσθη τους μελλοθανάτους, λέγων: «έτσι, παιδιά, αποχτιέται η λευτεριά.» Αι οικίαι του χωρίου ελαηλατήθησαν, αλλά δεν κατεστράφησαν.  

ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΙ. Και εδώ οι κάτοικοι ματαίως είχον αποπειραθή να μαλάξουν την μανίαν των Γερμανών προϋπαντήσαντες αυτούς με τον πρόεδρον της κοινότητος επι κεφαλής, προσκομίζοντες ρακήν και εδέσματα. Οι Γερμανοί συνέλαβον όλους τους άνδρας τους ευρεθέντας εκεί και, αφού εξεδίωξαν τα γυναικόπαιδα, τους ετυφέκισαν παρά το σχολείον, 33 εν όλω, εξ ων επέζησαν 3. Επίσης εφόνευσαν δια ξιφολόγχης τον υπέργηρον Εμμ. Γ. Κοντάκην επί της κλίνης του. Ο ιερεύς και διδάσκαλος του χωρίου Μ. Γιαλαδάκης απώλεσε κατά την ημέραν εκείνην τον αδελφόν του, τον υιόν του, τον γαμβρόν του, και τον ανδράδελφόν του. Οι Γερμανοί, λεηλατήσαντες το χωρίον, απήλθον.

Εις τον ΚΡΕΒΒΑΤΑΝ εφόνευσαν 21. Εκ τούτων τους μεν ακμαίους ομαδικώς, τους δε γέροντες και ασθενείς εντός των οικιών των και δύο εις τα πέριξ του χωρίου. Μεταξύ των εκτελεσθέντων ήτο και ο ιερεύς του Βαχού Λεωνίδας Πνευματικάκης, ευρισκόμενος εις Κρεββατάν και λειτουργών εν των ναώ επί τη εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Ο ιερεύς παρουσιάσθη ενώπιον των Γερμανών υψών τον Σταυρόν και εξορκίζων αυτούς να λυπηθούν τους κατοίκους. Εις απάντησιν οι Γερμανοί επυροβόλησαν εναντίον του, ενώ δε εκείνος πληγωμένος εσύρετο δια να καταφύγη εις τινα οικίαν έρριψαν εκ νέου εναντίον του και τον αποτελείωσαν. Μετά την εκτέλεσιν συνεκεντρώθησαν εις τον Κρεββατάν και τα εκτελεστικά αποσπάσματα Βαχού, Αμιρών και Κεφαλοβρύσου και υπό τους ήχους φωνογράφου ήρχισαν να διασκεδάζουν επί του δώματος του Γ. Ζωάκη και έπειτα μεθυσμένοι κατελθόντες εχόρευαν επί των πτωμάτων των εκτελεσθέντων φωνάζοντες “Χάιλ Χίτλερ” και “Ζήτω η Γερμανία” (ελληνιστί).

Ουδέ του ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ εφείσθησαν παρ’ όλας τας κατά την προηγουμένην ημέραν δοθείσας υποσχέσεις· ούτω το απόγευμα της 14/9 εξετελέσθησαν 31 εν όλω άνδρες (εξ ων τους 24 ομαδικώς) μεταξύ άλλων τον 65ντούτη απόστρατον μοίραρχον Γ. Βασιλικάκην επί της κλίνης του δια πελέκεως και τον 17ετή Στυλ. Μπαρμπαγαδάκην με ξιφολόγχην· του Αποστ. Βαρδάκη, επιτεθέντος κατ’ αυτών καθ’ ην ώραν επρόκειτο να τον τυφεκίσουν, ήνοιξαν δια ξιφολόγχης το σώμα από λαιμού μέχρι κοιλίας. Ο Εμμ. Συμβουλάκης, συλληφθείς καθ’ ην στιγμήν εζήτει να διαφύγη κρατών την τριετήν θυγατέραν του εις τας αγκάλας, περιελήφθη εις την ομαδικήν εκτέλεσιν, υποχρεωθείς να κρατή το τέκνον του. Διαφυγών τας σφαίρας έπεσε κατά γης προσποιηθείς τον νεκρόν· επειδή όμως το νήπιον έκλαιε, ένας γερμανός στρατιώτης το επυροβόλησεν εκ του πλησίον και το εφόνευσεν. Ο δυστυχής πατήρ έμεινεν επί ώρας ακίνητος, με τα αίματα και τον διεσκορπισμένον μυελόν του τέκνου του επί του προσώπου, μέχρις ότου οι γερμανοί, αφού έφαγαν και διεσκέδασαν, απεχώρησαν. Εις τους εκτελεσθέντας ανήκει και ο εκ Κερκύρας καθηγητής Ευσταθ. Μάστορας.

Μεταξύ του γερμανικού εκτελεστικού αποσπάσματος ήτο και εις στρατιώτης ιδιαίτερον μίσος κατά του χωρίου τρέφων. Ούτος κατ’ Ιανουάριον του 1943, εν ώρα μέθης, ευρών εν Αγίω Βασιλείω μίαν γυναίκαν καθ’ οδόν, επεχείρησεν να την κακοποιήση· εκείνη κατέφυγε εις τινα οικίαν, εντός της οποίας ο Γερμανός εισελθών εφόνευσεν τον εκεί ευρισκόμενον και κατ’ εκείνην την ώραν τρώγοντα Σακ. Μονοκάνδυλον εκ Καλύμνου, επειδή δε η καταδιωκομένη γυναίκα είχε δραπετεύσει, εισελθών εις άλλην οικίαν, εξεδίωξεν τον ιδιοκτήτην και εβίασε την σύζυγόν του Δοξανίαν Βαρδάκη, τέλος εξελθών εις τας οδούς ήρχισε να πυροβολή. Οι κάτοικοι δεν ετόλμησαν να τον συλλάβουν, περιορισθέντες να τον καταγγείλουν εις τας προϊσταμένας του αρχάς. Ο στρατιώτης εδικάσθη εις την Βιάννον και κατεδικάσθη εις 5ετή φυλάκισιν μετά το πέρας του πολέμου (!) και εις στέρησιν της αναλογούσης εις αυτόν μερίδος σιγαρέττων επί 6 μήνας. Αυτός λοιπόν ο στρατιώτης ελθών τώρα ως μέλος του εκτελεστικού αποσπάσματος εφρόντισε να εκδικηθή όλους όσους τον είχον καταγγείλει, μ(εταξύ). ά(λλων). τον πρόεδρον της κοινότητος Αγγ. Χατζάκην.

ΠΕΥΚΟΣ. Οι Γερμανοί οδεύοντες προς την Σύμην την 12/9 και διερχόμενοι εκ του χωρίου Πεύκος εδήωσαν αυτό και εφόνευσαν 5 άνδρας, την δε 14ην εξετέλεσαν εντός αυτού και εις τα πέριξ 14, έπειτα έθεσαν πυρ και το έκαυσαν, καταστρέψαντες και τας πέριξ αγροικίας. Μεταξύ των νεκρών συγκαταλέγονται ο πρόεδρος της κοινότητος Χαρ. Τσαγκαράκης, ο διδάσκαλος Αριστ. Μηλιαράκης, ανευρεθείς με αποκομμένην την κεφαλήν, και οι Γεωργ. Προεστάκης, Εμμ. Σωμαράκης και Νικ. Σωμαράκης φονευθέντες με ξιφολόγχην. Το χωρίον αριθμούν προ του πολέμου 563 κατοίκους, αριθμεί τώρα μόνον 485. Εκ των 78 εκλιπόντων, όσοι δεν ετυφεκίσθησαν, απέθανον εκ των κακουχιών.

ΚΑΤΩ ΣΥΜΗ. Την 14/9 εξετελέσθησαν 23, εξ ων μια γυναίκα, η Μαρία Ν. Πανακάκη, 85 ετών, καείσα εντός της οικίας της (και ο σύζυγος της ετυφεκίσθη) - Οι ανωτέρω εκτελεσθέντες συνελήφθησαν εις τα πέριξ, διότι το χωρίον ήτο έρημον, πλην της αναφερθείσης Πανακάκη και ενός 80ετους παραλύτου, του Στυλ. Εμμ. Μυλωνάκη, μη δυναμένου ν’ απομακρυνθή και εκτελεσθέντος εντός της οικίας του.

Κατά την αυτήν ημέραν εξετελέσθησαν υπό των Γερμανών περί τους 10 εκ των χ. Άνω Βιάννος, Συκολόγος και Καλάμι, ευρεθέντες καθ’ οδόν· εις αυτούς ανήκει και μία γυναίκα, η κωφάλαλος 65ντούτις Απραξία Αθουσάκη.

Τα ανατολικώτερον κείμενα χωρία της Βιάννου, τα εις τον νομόν Λασηθίου (επαρχ. Ιεραπέτρας) υπαγόμενα, επλήρωσαν την επομένην ημέραν (15/9). Ούτω οι Γερμανοί εφόνευσαν:

Εις τα ΓΔΟΧΙΑ 37 εν όλω. Το σύστημα υπήρξε το ίδιον· οι άνδρες οίτινες είχον προηγουμένως φύγει εκ του χωρίου επειδή οι Γερμανοί δεν προέβαινον εις καμμίαν βιαίαν πράξιν, επανήλθον, και τότε τους συνέλαβον και τους εξετέλεσαν μαζί με όσους ευρίσκοντο εντός του χωρίου. Δέκα επτά εξετελέσθησαν ομαδικώς δια πολυβόλου εις την θέσιν Καρτσανά, οι υπόλοιποι εντός του χωρίου και ανά τους αγρούς. Εις τους εκτελεσθέντας ανήκουν οι γέροντες Εμμ. Λενάκης (80 ετών), Νικ. Πηγιάκης (80 ετών), Γεώργ. Δασκαλάκης (75 ετών), Γ. Μεταξάκης (75 ετών)· επίσης ο ανάπηρος Εμμ. Επιτροπάκης μετά του 13ετούς υιού του Χαραλάμπους. Εξ άλλου έκαυσαν επί της κλίνης του, επιχύσαντες βενζίνην, τον ανάπηρον Γεώργ. Μπεκράκην, ετών 40, πατέρα 4 ανηλίκων τέκνων. Η Μαρία Αρχοντικάκη πενθεί τον σύζυγόν της Γεώργιον, τον πατέρα της Εμμ. Δημητριανάκην, τους δύο αδελφούς της Ιωάννην και Μιχαήλ και τον πενθερόν της Εμμ. Αρχοντικάκην.

Επειδή όλη η περιφέρεια εκηρύχθη νεκρά, απαγορευθείσης πάσης εν αυτή κυκλοφορίας, οι νεκροί παρέμειναν επί δύο μήνας άταφοι, καταφαγωθέντες υπό των κυνών.

Εις τον ΜΥΡΤΟΝ οι Γερμανοί εφόνευσαν 18 και άλλους 8 εις τα περίχωρα· μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ο Εμμ. Δασκαλάκης, 82 ετών, και η Αικ. Κανάκη, 70 ετών, επίσης ο πρόεδρος της κοινότητος Μιχ. Ανδρεόπουλος, και ο αντιπρόεδρος Ιω. Φραντζικινάκης. Δια να μη θεωρηθούν οι κάτοικοι ότι ανήκουν εις τους αντάρτας, ο πρόεδρος της κοινότητος και ο ιερεύς είχον προηγουμένως παρουσιασθή εις τους Γερμανούς και  δηλώσει ότι όλοι οι άνδρες παραμένουν εντός του χωρίου· οι Γερμανοί προσεποιήθησαν ότι επείσθησαν και εζήτησαν από τον πρόεδρον να τους ετοιμάση φαγητόν· όταν όμως έφαγον κατέλαβον τας εξόδους του χωρίου και διέταξαν ν’ απομακρυνθούν εξ αυτού αι εξ Ιεραπέτρας οικογένειαι, αίτινες είχον καταφύγει εκεί λόγω καταστροφής των οικιών των. Επειδή οι κάτοικοι , φοβηθέντες από την διαταγήν αυτήν, ήρχισαν να διαρρέουν μετά των εξ Ιεραπέτρας, οι Γερμανοί επανέλαβον την δήλωσιν ότι δεν έχουν να πάθουν τίποτε αρκεί να μην απομακρυνθούν οι άνδρες. Μετ’ ολίγον προέβησαν εις την εκτέλεσιν.

Εκ των κατοίκων του χ. ΜΟΥΡΝΙΕΣ ετυφεκίσθησαν 17 άνδρες ομαδικώς μετά των κε των χ.ΡΙΖΑ και ΠΑΡΣΑΣ εις θέσιν Καλέ, όπου οι αντάρται είχον υψώσει την Ελληνικήν σημαίαν·  άλλοι 4 εκ του χ. Μουρνιές εφονεύθησαν εις τα πέριξ· επίσης εκάη εντός της οικίας της η Μαρ. Ι. Ανδρεοπούλη, 70 ετών. Μεταξύ των συλληφθέντων ήτο ο Χαρ. Παπαδοπούλης· δια να σωθή, έδωσεν ό,τι πολύτιμον έφερε μεθ’ εαυτού (δακτυλίους κλπ)· ο γερμανός στρατιώτης μόλις τα παρέλαβε, τον εφόνευσεν.

Το χ. ΜΑΛΕΣ αριθμεί 17 θύματα εν συνόλω, κατά την αυτήν ημέραν η ΡΙΖΑ 18, ο ΧΡΙΣΤΟΣ 7, οι ΜΥΘΟΙ4, μεταξύ άλλων τον 80ντούτη γέροντα Ν. Χριστάκην, τυφεκισθέντα επί του καθίσματος, όπου εκάθητο, μη δυνάμενος να σηκωθή, και ο ΠΑΡΣΑΣ 7.

Ως προς τας εκτελέσεις τας γενομένας συγχρόνως εις τα περίχωρα, εις τα αγροκτήματα κτλ της επαρχίας Βιάννου, αναφέρομεν τα εξής χαρακτηριστικά:

Εις το φαράγγι του χ. Καλάμι συνέλαβον τρεις κρυπτομένους άνδρας, τον Κ. Κουντουράκην, τον Ν. Ζωάκην και τον Εμμ. Πυροβολάκην μετά του μικρού υιού του Γεωργίου· οι Γερμανοί εφόνευσαν τους άνδρας δια ξιφολόγχης, το δε παιδί ετραυματίσθη εκ ριφθείσης χειροβομβίδος, νοσηλεύεται δε ακόμη. Εις το αγρόκτημα του Αργουλίδα είχε καταφύγει ο εκ του χ. Κεφαλοβρύσι Βερβαλάκης μετά των 3 τέκνων του, Στυλιανού ετ. 12, Μαρίας ετ. 8, και Ευαγγελίας ετ. 6. Ο πατήρ βλέπων τους Γερμανούς να πλησιάζουν (14/9) απεμακρύνθη από το αγρόκτημα και εκρύβη εντός σχοίνου, οπόθεν ηδύνατο να παρακολουθήση τα συμβαίνοντα. Οι Γερμανοί εισελθόντες εις τον οικίσκον του κτήματος ευρόντες σακκίδια (βούργες) πολλά με τρόφιμα, ανήκοντα εις τους φεύγοντας κατοίκους, υποψιάσθησαν ότι ταύτα προορίζονται δια τους αντάρτας. Τότε συνέλαβον τα εγκαταλελειμμένα παιδιά και ήρχισαν να τα βασανίζουν, δια να προβούν εις αποκαλύψεις· τα ωδήγησαν έξω, εχαράκωσαν με την ξιφολόγχην τα μάγουλά των και τας κνήμας των, τα εκέντησαν εις τα πέλματα και επειδή εκείνα δεν είχον τι να μαρτυρήσουν, τους απέσπασαν τα δόντια με την ξιφολόγχην και τέλος τα έσφαξαν δι’ αυτής· έπειτα τα εξήπλωσαν επί του τοίχου του κτήματος με κρεμασμένας τας κεφαλάς.

Εις την θέσιν Λυγιά συνελήφθη την ίδιαν ημέραν (14/9) ομάς 8 ατόμων, μεταξύ των οποίων ο Χαρ. Παπαδημητρόπουλος· ούτος επέδειξεν εις τους Γερμανούς σημείωμα γερμανού στρατιώτου, αναφέροντος ότι ο Παπαδημητρόπουλος τον είχεν περιποιηθή τραυματισμένον κατά την προ διημέρου επισυμβάσαν μάχην της Σύμης. Οι Γερμανοί εξετέλεσαν τον Παπαδημητρόπουλον άνευ ετέρου μετά άλλων 7.  Εσώθησαν δύο τραυματισθέντες και προσποιηθέντες τον νεκρόν. Εις τους εις τα περίχωρα εκτελεσθέντας ανήκουν και η Μαρία, θυγάτηρ του ανωτέρω αναφερθέντος Χαρ. Παπαδημητροπούλου, η Αικατερίνη Αθαν. Παπαδημητροπούλου, σύζυγος του αδελφού του, δικηγόρου το επάγγελμα, εκτελεσθέντος και αυτού και διασωθέντος πληγωμένου, έγκυος 8 μηνών, και η Αικ. Π. Μηλιαράκη. Επίσης η Ελένη συζ. Γεωργ. Μαρή και ο 7ετής υιός της Μιχαήλ. Εις τα περίχωρα ανακαλυφθείσαι εφονεύθησαν ομαδικώς αι εκ Κάτω Σύμης γυναίκες Καλλ. Συγκελλάκη, η κόρη της Ζαχαρένια Ρηνάκη, η πενθερά της τελευταίας Μαρία Ρηνάκη, η Μαρία Γ. Μεταξάκη, το ενννεαετές της Ζαχ. Ρηνάκη, Γεώργιος, εις τας αγκάλας της μητρός του κρατούμενον, μαζί αι εκ του χ. Γδόχια καταγόμεναι 80ντούτιδες Χαρ. Γ. Ξανθάκη και Καλλιόπη Ν. Παπαδάκη.

Αυτή υπήρξεν η τραγωδία των χωρίων της Βιάννου ή μάλλον το πρώτο μέρος της. Διότι οι Γερμανοί δεν ηρκέσθησαν εις τον φόνον τόσων εκατοντάδων θυμάτων. Έπρεπε και τα χωρία να καταστραφούν εκ θεμελίων. Ούτω μετά 15 περίπου ημέρας εξεδόθη προκήρυξις ορίζουσα ολόκληρον την περιοχήν ως νεκράν ζώνην, πλην των χ. Βιάννου, Βαχού, Αμιρών και Αγίου Βασιλείου. Εδόθη ολιγοήμερος προθεσμία προς αναχώρησιν, η έλλειψις όμως μεταφορικών μέσων δεν επέτρεψεν εις τους κατοίκους να περισώσουν ει μη ελάχιστον μέρος της περιουσίας των. Αλλαχού ούτε αυτή η ευκαιρία δεν εδόθη, όπως πχ εις την Κάτω Σύμην, της οποίας οι κάτοικοι μετά την μάχην, γενομένην εις ελαχίστην απόστασιν από του χωρίου, είχον αποχωρήσει και κρυβή, η δε καταστροφή επηκολούθησεν την επομένην, 13/9/43.

Οι κάτοικοι της ανατολικής Βιάννου (χ. Μύρτος, Γδόχια κτλ) διετάχθησαν να συγκεντρωθούν εις την Ιεράπετραν, οι της δυτικής να φύγουν εκτός της επαρχίας. Κατόπιν τα χωριά αφού ελεηλατήθησαν, εκάησαν και ανετινάχθησαν δια δυναμίτιδος μετά των σχολείων και των εκκλησιών. Ούτω κατεστράφησαν ολοσχερώς τα εξής χωρία:

Συκολόγος 80 οικίαι

Κάτω Σύμη 245 οικίαι. Το χωρίον επυρπολήθη εις τας 13/9, κατεδαφίσθη δε εις τας 9/10 εκ θεμελίων. Εις τας 245 οικίας συμπεριλαμβάνονται και αι του συνοικισμού Λουτράκι, χειμερινής διαμονής των Συμιανών.

Πεύκος 80 οικίαι. Πυρπόλησις εις τας 14/9, κατεδάφισις εκ θεμελίων μετά ένα μήνα περίπου.

Κεφαλοβρύσι 80 οικίαι.

Κρεββατάς 70 οικίαι.

 Γδόχια 100 οικίαι. Δεν απέμεινεν ούτε μία οικία ορθία.

Μουρνιές 110 οικίαι.

Μύρτος 110 οικίαι. Ουδεμία απέμεινεν ορθία.

Ρίζα 30 οικίαι. Εκάη εις μόνον συνοικισμός του χωρίου.

Καλάμι 40 οικίαι. Κατεστράφη το 1/3 του συνόλου,  διότι μεσολαβήσει του τότε Γεν. Διοικητού Κρήτης, εξεδόθη νέα διαταγή του γερμαν. Στρατηγείου αίρουσα την προηγουμένην.

Μερική ήτο και η καταστροφή του χ. Επάνω Σύμη.

Επίσης κατεστραμμένα ευρίσκονται σήμερον τα επίνεια της επαρχίας ΚΕΡΑΤΟΚΑΜΠΟΣ και ΑΡΒΗ. Οι Γερμανοί ελεηλάτησαν  τα εκεί εναποθηκευμένα προϊόντα και κατέστρεψαν τας οικίας και τας αποθήκας.

Είναι εξόχως χαρακτηριστικόν ότι οι Γερμανοί εζήτησαν εκ των υστέρων να αποσκεπάσουν τα εν Βιάννω εγκλήματά των πιέσαντες τον εκεί προσελθόντα αρχιμανδρίτην Ευγ. Ψαλιδάκην, αντικαθιστώντα τον Μητροπολίτην Κρήτης εις τα καθήκοντά του, να υπογράψη έγγραφον δήλωσιν, ότι δεν  έγιναν παραβάσεις του διεθνούς δικαίου κατά τα γεγονότα της Βιάννου. Ο αρχιμανδρίτης όμως, μη πτοηθείς από τας απειλάς των,  έβγαλεν από το στήθος του τον σταυρόν, τον επέθεσεν επί της τραπέζης του γερμανού αξιωματικού και εφώναξεν· “τουφεκίστε με, αλλά ψεύτικη δήλωση δεν υπογράφω· γιατί είδα με τα μάτια μου γυναίκες ξεκοιλιασμένες”».

Πηγή: www.candianews.gr

Η περίεργη φωτογράφιση της Βιάννου από τους Ναζί ίσως δείχνει το σχέδιο για το ολοκαύτωμα

Η επίσκεψη δύο Γερμανών αξιωματικών στην περιοχή και η φωτογραφική καταγραφή κάθε γωνιάς και των ανθρώπων του χωριού, τον Ιούνιο του 1943.

Το θέμα που έθεσε το Candianews, παρουσιάζοντας την άγνωστη φωτογράφιση των ναζί στη Βιάννο πριν το ολοκαύτωμα, τέθηκε στο συνέδριο της Βιάννου από Γερμανό ιστορικό: τελικά το έγκλημα ίσως ήταν από μήνες προσχεδιασμένο... Κι ίσως έτσι ξαναγράφεται η ιστορία.

Του Αλέκου Α. Ανδρικάκη, andrikakisalekos@gmail.com

Στις αρχές του καλοκαιριού του 1943, στη μέση της γερμανικής κατοχής, η Βιάννος δεχόταν μια παράξενη επίσκεψη, που μάλλον αντιμετωπίστηκε με αμηχανία, ίσως και με παγωμάρα, από τους ανθρώπους της. Στο χωριό βρέθηκαν δύο Γερμανοί στρατιωτικοί, και παρά την κάψα εκείνης της ημέρας, της 6ης Ιουνίου 1943, περπάτησαν επί ώρες στα σοκάκια αλλά και στις περιοχές γύρω από τον οικισμό. Οι Βιαννίτες τούς έβλεπαν χωρίς φυσικά να τολμούν να ρωτήσουν το σκοπό αυτής της παράξενης επίσκεψης. Ο ένας από τους δύο κρατούσε και φωτογραφική μηχανή. Μ’ αυτήν κατέγραψε τα πάντα. Δρόμους, κτίρια, περιβάλλοντες χώρους. Ακόμη και ανθρώπους. Έκανε και γενικά πλάνα του χωριού, από διάφορες πλευρές. Λες κι ήθελε να αποτυπώσει την περιοχή, μαζί με τους δρόμους διαφυγής!

Τότε τέτοιες σκέψεις δεν μπορούσαν να γίνουν. Τώρα όμως, μετρώντας την ιστορία, τους πάνω από 400 νεκρούς της σφαγής του Σεπτεμβρίου του 1943, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί πόση σχέση είχε η φωτογράφιση των αρχών του Ιουνίου με τα φοβερά γεγονότα του Ολοκαυτώματος της επαρχίας Βιάννου, 3 μήνες αργότερα… Ίσως η υπόθεση να έχει στοιχεία αυθαιρεσίας, αλλά δεν μπορεί παρά να γίνει. Πολύ περισσότερο αν σκεφτεί κανείς δύο στοιχεία:

- Άλλη ανάλογη φωτογράφιση, τουλάχιστο στην Κρήτη, δεν έκαναν ή δεν είναι γνωστό ότι έκαναν οι Γερμανοί εκείνη την εποχή. Μόνο στο Κοντομαρί, στα Χανιά, στη σφαγή του ανδρικού πληθυσμού, στις 2 Ιουνίου 1941. Τότε, αφού φωτογράφισαν διάφορα σημεία του χωριού, μετά φωτογράφισαν τον πληθυσμό αλλά και την εκτέλεση του… Φωτογραφίες που κρατήθηκαν καλά κρυμμένες στα αρχεία του γερμανικού στρατού επί δεκαετίες.

- Οι φωτογραφίες, που είναι περίπου 50, δεν είχαν δημοσιοποιηθεί μέχρι τώρα. Τις εντοπίσαμε πρόσφατα, αφού άνοιξε το φωτογραφικό αρχείο του γερμανικού στρατού. Τέσσερις απ’ αυτές δημοσιεύσαμε στις αρχές Ιουνίου, στο Cretalive, και σήμερα προχωρούμε στη δημοσίευση και άλλων.

Σε πολλές από τις φωτογραφίες εμφανίζεται ένας Γερμανός αξιωματικός – προφανώς ο υπεύθυνος της αποστολής- να περπατά στους δρόμους της Βιάννου. Πιθανώς ο ίδιος υποδείκνυε τις φωτογραφίες που θα έπρεπε να ληφθούν. Και δεν φαίνονται φωτογραφίες που τραβήχτηκαν για το προσωπικό του αρχείο… 

Υπάρχει ένας δεύτερος Γερμανός αξιωματικός που τον συνοδεύει, αλλά δεν φαίνεται πουθενά, καθώς αυτός είναι ο φωτογράφος. Γνωρίζουμε όμως το όνομά του, καθώς υπάρχει αποτυπωμένο σε κάθε φωτογραφία που τράβηξε και βρίσκεται στα γερμανικά φωτογραφικά αρχεία (Bundesarchiv Bild). Ήταν ο Karl Ottahal. Το όνομα του άλλου αξιωματικού των Ναζί, αυτού που φαίνεται στις φωτογραφίες, δεν αναφέρεται κάπου.

Πηγή: www.candianews.gr