Η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα μέσα από τις γελοιογραφίες (Μέρος Α')

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας "Ασύρματος" στις 6/4/1941.


Από μια επιστολή του Χίτλερ προς τον Μουσολίνι στις 20 Νοεμβρίου 1940 μαθαίνουμε πως ο πρώτος είχε ζητήσει από τον Ντούτσε να καθυστερήσει την επιχείρηση κατά της Ελλάδας τουλάχιστον μέχρι τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Ο φίρερ του Τρίτου Ράιχ είχε σκοπό να εξαπολύσει έναν "αστραπιαίο πόλεμο" (Blitzkrieg) στην Κρήτη, κάνοντας προτάσεις "σχετικά με την ανάπτυξη μίας αερομεταφερόμενης μεραρχίας και μίας μεραρχίας αλεξιπτωτιστών".

Σε κάθε περίπτωση, η απρόκλητη και αψυχολόγητη -προϊόν της ιταλικής μεγαλομανίας- επίθεση κατά της Ελλάδας στις 28 Οκτωβρίου 1940, έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα από εκείνα που προσδοκούσε ο Άξονας. Πολλοί ισχυρίζονται ότι η γερμανική εμπλοκή στα Βαλκάνια, εξαιτίας των παταγωδών στρατιωτικών αποτυχιών της Ιταλίας (μετά και την τελευταία αποτυχημένη "εαρινή αντεπίθεση" του Μαρτίου 1941), αποτέλεσε σοβαρή αιτία για την καθυστέρηση της επίθεσης του Άξονα στην Σοβιετική Ένωση. Με μοιραία για την πορεία του Πολέμου εξέλιξη...

Τελικά η Γερμανία έσπευσε σε βοήθεια της συμμάχου της Ιταλίας, σε μια επιχείρηση που έλαβε την κωδική ονομασία "Επιχείρηση Μαρίτα" (γερμ.: Unternehmen Marita). 6 Απριλίου του 1941 ξεκίνησε η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα και την Γιουγκοσλαβία, μέσω πάντα της συμμάχου Βουλγαρίας. Οι ενωμένες δυνάμεις της Ελλάδας και της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, παρά την τεράστια επιμονή τους, δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την υπέρτερη γερμανική πίεση, καθώς υστερούσαν σε αριθμό και εξοπλισμό, και τελικά κατέρρευσαν.

Η "Επιχείρηση Μαρίτα" ολοκληρώθηκε με καθολική, θριαμβευτική νίκη των Γερμανών, οι οποίοι στις 27 Απριλίου κατέλαβαν την Αθήνα και λίγες μέρες αργότερα την Πελοπόννησο, μετά και την πτώση της Καλαμάτας.

ΤΟ ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΜΙΑΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ

Η επίθεση της Ναζιστικής Γερμανίας στην Ελλάδα.

Το γερμανικό σχέδιο επίθεσης βασιζόταν σε μία στρατηγική που εφαρμόστηκε επιτυχώς στη Μάχη της Γαλλίας: αποδυνάμωση του αμυνόμενου στρατού μέσω της δημιουργίας αντιπερισπασμού. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο γερμανικός στρατός χρησιμοποίησε την τακτική της προώθησης τεθωρακισμένων σχηματισμών προς τα περισσότερο αδύναμα τμήματα της αμυντικής γραμμής. Σκοπός ήταν, μέσω του αντιπερισπασμού του Αλβανικού μετώπου, να αποδυναμωθούν και να καταστούν ευάλωτες οι ελληνικές δυνάμεις, από την άμυνα των γιουγκοσλαβικών και των βουλγαρικών συνόρων.

Οι εξελίξεις στη Βαλκανική χερσόνησο, με την επερχόμενη γερμανική επέμβαση, ήταν αναμενόμενες ήδη από τον Ιανουάριο του 1941. Το σκίτσο του Illingworth της περιόδου εκείνης, παρουσιάζει το τι επρόκειτο να ακολουθήσει, με το "καράβι" της Βρετανίας, της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας στη φουρτούνα του "Αστραπιαίου Πολέμου":

Ενάμιση μήνα πριν την γερμανική εισβολή και η πένα του ίδιου σκιτσογράφου απεικονίζει με μια γερή δόση αλληγορίας τις "αγελάδες" Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Τουρκία να φορτώνονται από τον Χίτλερ στο καμιόνι του "Άξονα και Σία -Χασάπηδες και Κρεοπώλες". Στο τιμόνι του καμιονιού βρίσκεται ο Γκαίρινγκ, ενώ στο βάθος βλέπουμε την Ελλάδα ως "ταύρο" να κυνηγάει τον Μουσολίνι. Την εποχή εκείνη, η Ιταλία γνώριζε τον όλεθρο στα αλβανικά βουνά, πριν ακόμα οι Γερμανοί την "ξελασπώσουν" από τη δύσκολη θέση της:

Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που, πριν πραγματοποιηθεί η εκστρατεία στα Βαλκάνια, προέταξαν την "λύση" της συνθηκολόγησης, ως σώφρονα πολιτική ουδετερότητας και "ίσων αποστάσεων" που έπρεπε να κρατήσει η Ελλάδα. Σε αυτή την περίπτωση, το Τρίτο Ράιχ θα έπαιζε ένα ρόλο "πυροσβεστικό", οδηγώντας σε "συμφιλίωση" με την Ιταλία.

Στο παρακάτω σκίτσο (του Zec από την "Daily Mirror"), οι γερμανικοί "ελκυστικοί όροι για ειρήνη με την Ιταλία" παρουσιάζονται ως δηλητηριασμένο λουκάνικο, μέσα σε μια οφθαλμοφανή παγίδα που ο Χίτλερ έχει ετοιμάσει για τον εύζωνο:  



Εδώ, ένας Έλληνας κι ένας Γιουγκοσλάβος παλεύουν με τον Μουσολίνι, ενώ την ίδια ώρα ο Βρετανός προσπαθεί να εξουδετερώσει τον ναζιστικό κροκόδειλο. Πράγμα που στην περίπτωση των Βαλκανίων αποδείχθηκε ανέφικτο.

Σκίτσο του Illingworth στην "Daily Mail".

Η γελοιογραφία του Middleton παρακάτω, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Yorkshire Observer", παρουσιάζει τους Γιουγκοσλάβους κυβερνήτες, οι οποίοι προσωρινά είχαν υπογράψει σύμφωνο με τον Χίτλερ καταπατώντας τις λαϊκές διαμαρτυρίες, να μαχαιρώνουν πισώπλατα την Ελλάδα:

"Η ΑΠΡΑΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ" υποτιτλίζεται το αμέσως επόμενο σκίτσο του Clive Uptton (από την "Daily Sketch"). Το σάλπισμα του Έλληνα προσπαθεί να αφυπνίσει τον Γιουγκοσλάβο για τους επικείμενους ναζιστικούς βομβαρδισμούς:

Το "Πνεύμα των Θερμοπυλών" εμπνέει και υποστηρίζει τους "Τρεις Συντρόφους" (Σλάβους, Έλληνες και Άγγλους), που σαν άλλοι "τριακόσιοι Σπαρτιάτες" αντιμετωπίζουν τις κατά πολύ υπέρτερες σιδηρόφρακτες στρατιές του Χίτλερ (σκίτσο στην "Evening Standard" από τον Low):

Eδώ, ο Butterworth απεικονίζει τον "βάρβαρο" Χίτλερ με τη μεσαιωνική πανοπλία να δέχεται τα "ανταποδιδόμενα" χτυπήματα της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας, που εν τω μεταξύ είχε στραφεί πάλι κατά του Άξονα (από την "Maschester Daily Dispatch"):

 

"Η ΔΟΞΑ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ"

Αλληγορικό σκίτσο του Hengest που δημοσιεύθηκε στη "Manchester Evening News"

για τις "Νέες Θερμοπύλες" της ελληνικής αντίστασης.

Από το Ρούπελ στις Θερμοπύλες

Τρεις ημέρες κράτησε η ελληνική στρατιωτική αντίσταση στα Οχυρά του Ρούπελ. Επί τρεις συνεχόμενες ημέρες, από το ξημέρωμα της 6ης μέχρι το βράδυ της 8ης Απριλίου 1941, οι γερμανικές δυνάμεις σφυροκοπούσαν αδιάκοπα μία γραμμή 170 χιλιομέτρων στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, που περιλάμβαναν 24 ελληνικά οχυρά. Το σφυροκόπημα γινόταν με πυροβολικό και βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως. Τα περισσότερα οχυρά, συμπεριλαμβανομένων των Ρούπελ, Εχίνος, Καρατάς, Λίσσε και Ιστίμπεη αντιστάθηκαν και τις τρεις ημέρες στις σιδηρόφρακτες στρατιές του Τρίτου Ράιχ, προκαλώντας τον παγκόσμιο θαυμασμό για τον "ανυπέρβλητο ελληνικό ηρωισμό", που ήδη είχε γράψει χρυσές σελίδες στα βουνά της Αλβανίας.

Στις 9 Απριλίου η Ελληνική Δεύτερη Στρατιά συνθηκολόγησε άνευ όρων μετά την κατάρρευση της ελληνικής αντίστασης ανατολικά του Αξιού ποταμού από τις γερμανικές Μεραρχίες Πεζικού 50 και 164. Αξιοσημείωτο είναι, ότι ακόμα και μετά την παράδοση της Γραμμής Μεταξά από τον Αντιστράτηγο Μπακόπουλο, μεμονωμένα φρούρια συνέχισαν να μάχονται για μέρες και δεν κατελήφθησαν παρά μόνο όταν χρησιμοποιήθηκε βαρύ πυροβολικό εναντίον τους. Ουσιαστικά, όμως, η γραμμή περισσότερο παραδόθηκε, λόγω της υπερφαλάγγισης και της κύκλωσής της από τους Γερμανούς παρά κατέρρευσε.

Γερμανός αξιωματικός αποδίδει τιμές κατά τα στρατιωτικά τυπικά στον Έλληνα διοικητή του Ρούπελ.

Εξαιτίας αυτής της πρωτόγνωρης αντίστασης ενός μικρού έθνους ενάντια σε δύο αυτοκρατορίες, αναφωνήθηκε το περίφημο «Εφεξής δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες» του Ουίνστoν Τσώρτσιλ. Ενώ γνωστή είναι και η ομιλία του ίδιου του Αδόλφου Χίτλερ στο Ράιχσταγκ, ο οποίος εξήρε την "ελληνική γενναιότητα" λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «η ιστορική δικαιοσύνη με υποχρεώνει να δηλώσω ότι από τους εχθρούς οι οποίοι μας αντιτάχθηκαν, ο Έλληνας στρατιώτης πολέμησε με το μεγαλύτερο κουράγιο. Συνθηκολόγησε μόνο όταν η περαιτέρω αντίσταση κατέστη αδύνατη και άνευ σκοπού»

Ο διεθνής θαυμασμός για την ελληνική αντίσταση εκφράστηκε και αποτυπώθηκε μέσα (και) από τις γελοιογραφίες, κυρίως του Αγγλικού Τύπου.

Ο Έλληνας εύζωνος έχει κατατροπώσει το ιταλικό "fascia" αλλά η απειλή της σβάστικας ξεπροβάλλει στα αλβανικά βουνά εν όψει της γερμανικής παρέμβασης. Σκίτσο του Strube στην "Daily Express":

Mέσα σε ελάχιστες ημέρες (και δικαιώνοντας πλήρως την ιδιότητα του χιτλερικού επιθετικού πολέμου ως "αστραπιαίου"), οι δυνάμεις των SS και τα σώματα των Πάντσερ, προωθήθηκαν τάχιστα προς τη νότια Ελλάδα. Στις 9 Απριλίου, ανήμερα της ελληνικής συνθηκολόγησης, η 2η Μεραρχία Πάντσερ κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη, ενώ  το πρωί της 14ης Απριλίου η 9η Μεραρχία Πάντσερ εισερχόταν στην Κοζάνη.

Η γραμμή άμυνας της 15ης Απριλίου 1941

Ο Βρετανός στρατηγός Γουίλσον αντιμετώπισε τον κίνδυνο να καθηλωθεί από τις γερμανικές δυνάμεις που επιχειρούσαν από τη Θεσσαλονίκη, ενώ θα υπερφαλαγγίζονταν από το 40ο Σώμα Πάντσερ που κατέβαινε από το πέρασμα του Μοναστηρίου. Έτσι, στις 13 Απριλίου αποφάσισε να αποσύρει όλες τις Βρετανικές δυνάμεις, μαζί με τις Νεοζηλανδικές και τις Αυστραλιανές Ταξιαρχίες στον ποταμό Αλιάκμονα.  Η γραμμή άμυνας που δημιουργήθηκε με προγεφύρωμα το "κάστρο" του Πλαταμώνα (το στενό μεταξύ Ολύμπου και της παραθαλάσσιας περιοχής του Πλαταμώνα) είχε ως αποτέλεσμα να καθυστερήσει την προέλαση της 9ης Μεραρχίας Πάντσερ μέχρι τα ξημερώματα της 16ης Απριλίου.

Την ημέρα εκείνη το γερμανικό πεζικό επιτέθηκε στην αριστερή πλευρά των Νεοζηλανδών, τρέποντας το νεοζηλανδικό τάγμα σε υποχώρηση. Στις 16 Απριλίου ο στρατηγός Γουίλσον συναντήθηκε με τον στρατηγό Παπάγο στη Λαμία και τον πληροφόρησε για την απόφασή του να υποχωρήσει στις Θερμοπύλες.

Η νεότερη "Μάχη των Θερμοπυλών"

Ο στρατηγός Μπλάμεϊ μοίρασε την ευθύνη της καθόδου προς τις Θερμοπύλες στους στρατηγούς Μακέι και Φρέιμπεργκ. Ο Μακέι θα προστάτευε τα πλευρά της Νεοζηλανδικής Μεραρχίας προς το Νότο ως την Λάρισα και θα ήλεγχε την υποχώρηση μέσω του Δομοκού προς τις Θερμοπύλες των δυνάμεων Σάβιτζ και Ζάκρος (Savige και Zarkos Forces) και τέλος της Δύναμης Λη (Lee Force). Η 1η Τεθωρακισμένη Μεραρχία θα κάλυπτε την υποχώρηση της Δύναμης Σάβιτζ στη Λάρισα και στη συνέχεια θα είχε τον έλεγχο της υποχώρησης της Δύναμης Άλεν η οποία θα ακολουθούσε την ίδια πορεία με το Νεοζηλανδικό τμήμα. Οι δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας βρίσκονταν υπό διαρκή επίθεση καθ' όλη τη διάρκεια της υποχώρησης.

Οι συγκλονιστικές ιστορικές ομοιότητες (σχεδόν επαναληφθείσες σαν φάρσα) της αρχαίας μάχης των Θερμοπυλών με την αντίσταση των υποχωρούντων στρατιωτικών τμημάτων της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και των Ελλήνων στην ίδια περίπου τοποθεσία, ενέπνευσαν αρκετούς σκιτσογράφους, οι οποίοι απεικόνισαν με τρόπο συγκινησιακό και αλληγορικό τις "Νέες Θερμοπύλες".

Το παρακάτω σκίτσο του Furnival (από την "Lancashire Daily Post") αποτυπώνει το "πνεύμα του περάσματος", με τον εύζωνο και τον Λεωνίδα στα στενά των Θερμοπυλών:

"Μετά τις Θερμοπύλες" ονομάζεται το επόμενο σκίτσο που δημοσιεύθηκε στο "Punch" και απεικονίζει το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα και τον Ελληνικό Στρατό να έχει περάσει πλέον στο ίδιο ηρωικό πάνθεον με τους αρχαίους Λακεδαιμόνιους:

 

Τα επόμενα δύο σκίτσα είναι ειρωνικά και δηκτικά απέναντι στους Ιταλούς. Καυτηριάζουν το γεγονός ότι η Ιταλία κοκορεύεται για κάτι το οποίο ουσιαστικά δεν το πέτυχε μόνη της, αλλά της χαρίστηκε από τους Γερμανούς:

"Εδώ Αντόνιο, σου είπα ότι αυτός ο δρόμος το μόνο που θα έκανε θα ήταν να μας φέρει ξανά πίσω στην Ελλάδα".

Από το "Punch".

"Bαλκανικό Θέατρο -υπό νέα διεύθυνση- Ο Ντούτσε στην κατάκτηση της Αλβανίας, με την απεριόριστη βοήθεια των Γερμανών".

"Και εγώ ήμουν ταραξίας στην Αντίς Αμπέμπα", λέει ο Μουσολίνι στους Ιταλούς.

(Σκίτσο του Illingworth, στις 26 Απριλίου 1941)

Ο Zec ("Daily Mirror") παρουσιάζει την "κατακτητική φτέρνα του φασισμού" να απλώνεται σταδιακά στην ελληνική επικράτεια. Μια φτέρνα, ωστόσο, δεμένη με επιδέσμους και συνοδευόμενη από πατερίτσες, για να καταδειχθεί σημειολογικά η όχι και τόσο εύκολη εκστρατεία, εξαιτίας της ηρωικής αντίστασης των Ελλήνων και των στρατευμάτων της Βρετανικής Κοινοπολιτείας:

*Όλες οι γελοιογραφίες προέρχονται από το "Ανθολόγιο Αντιφασιστικής Γελοιογραφίας" που διανεμήθηκε τον Οκτώβριο του 2009 μαζί με την "Ελευθεροτυπία", ενώ οι ιστορικές πληροφορίες έχουν ληφθεί από την "Βικιπαίδεια", το pare-dose.net και την πολεμική μονογραφία του Κωνσταντίνου Ε. Αβτζιγιάννης, "Η Γερμανική Εισβολή στην Ελλάδα. Απρίλιος 1941", των εκδόσεων Επικοινωνίες Α.Ε.

Πηγή: War of cartoons.blogspot.gr