Μαύρες γάτες: Πώς η θρησκοληψία και η αμορφωσιά τις δαιμονοποίησαν

Οι γάτες συντροφεύουν τους ανθρώπους ως κατοικίδια ζώα από τα πολύ παλαιά χρόνια, από την εποχή ακόμη της αρχαίας Αιγύπτου. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, ήδη από το 3000 π.Χ., λάτρευαν τη γάτα ως θεότητα του σπιτιού.  Οι πρώτες εξημερωμένες γάτες προστάτευαν τους αγρούς και τα σπίτια από μολύνσεις που προκαλούσαν διάφορα βλαβερά ζώα, όπως τα ποντίκια, με αποτέλεσμα οι Αιγύπτιοι να τις θεωρούν, κάποιες φορές, ισάξιες των πολεμικών θηλυκών λιονταριών. Σταδιακά αποδόθηκαν στις γάτες θεϊκές ιδιότητες και επιβλήθηκε η μορφή της γατόμορφης θεάς Bast, κόρης του Ρα, ο οποίος ήταν ο θεός του ήλιου, ως προστάτιδα των σπιτιών. Η Bast είχε κυρίαρχο ρόλο στην αρχαία αιγυπτιακή θεολογία και η λατρεία της οδήγησε στην αποδοχή των γατών ως ιερά ζώα. Μάλιστα, αν κάποιος τολμούσε να σκοτώσει μια γάτα, αυτό θεωρούνταν σοβαρό έγκλημα και τιμωρούνταν ανάλογα.

Ως τελευταίοι απευθείας απόγονοι των γατών που ζούσαν στην αρχαία Αίγυπτο θεωρούνται σήμερα από τους ειδικούς οι γάτες που κατοικούν στα νησιά της Κένυας, στο Αρχιπέλαγος Lamu.

Αλλά και σε πολλές άλλες θρησκείες στην αρχαιότητα υπήρχε η δοξασία ότι οι γάτες είναι εκστατικές ψυχές, σύντροφοι ή οδηγοί των ανθρώπων. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις αυτές οι γάτες γνώριζαν τα πάντα αλλά δεν μπορούσαν να επηρεάσουν τις ληφθείσες αποφάσεις των ανθρώπων, επειδή δεν είχαν φωνή.

Στην Ιαπωνία, η Maneki Neko είναι μια γάτα που συμβολίζει την καλοτυχία. Για το Ισλάμ, αν και η γάτα δεν αποτελεί ιερό ζώο, υπάρχει καταγραφές που αναφέρουν ότι ο Προφήτης Μωάμεθ είχε μια αγαπημένη γάτα, με το όνομα Mueza. Λέγεται ότι η αγάπη του για τα ζώα αυτά ήταν τόσο μεγάλη, ώστε «θα προτιμούσε να έμενε χωρίς το μανδύα του παρά να ενοχλούσε μια γάτα που θα κοιμόταν επάνω σ’ αυτόν».

Κι ενώ οι γάτες θεωρούνταν κατά βάση πολύ χρήσιμα ζώα και φορείς μάλλον καλής τύχης, ένας θρύλος που ανάγεται στην αρχαία Βαβυλώνα αλλά συναντάται και στην Εβραϊκή μυθολογία συσχετίζει τη μαύρη γάτα με την κακοτυχία, καθώς την παρομοιάζει να κάθεται στον ίδιο κύκλο με τον διάβολο.

Ο θρύλος αυτός ωστόσο δεν αρκούσε από μόνος του για να δαιμονοποιήσει τις μαύρες γάτες και χρειάστηκε να έρθουμε στα ζοφερά χρόνια του Μεσαίωνα για να αρχίσει να κυριαρχεί η αντίληψη ότι οι γάτες ήταν υπηρέτες του Διαβόλου, άποψη που επικράτησε περίπου τον 14^ο αιώνα. Το μίσος των ανθρώπων τα χρόνια εκείνα απευθυνόταν στις γάτες οποιουδήποτε χρώματος, αλλά οι μαύρες είχαν την πρωτοκαθεδρία, επειδή το χρώμα τους συμβόλιζε το κακό και τον δαίμονα. Το 1348, όταν η αμάθεια κυριαρχούσε, οι άνθρωποι πίστευαν πως οι γάτες ήταν μάγισσες ή χρησιμοποιούνταν για την ενδυνάμωση των μαγικών δυνάμεων και των ικανοτήτων για μάγια. Για το λόγο αυτό εξοντώθηκαν συστηματικά πολλές γάτες. Η εξολόθρευσή τους οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των αρουραίων και συνακόλουθα σε μαζικούς θανάτους από την επιδημία πανώλης (Μαύρος Θάνατος). Αμέσως οι γάτες θεωρήθηκαν η βασική αιτία της επιδημίας και εξολοθρεύτηκαν εκ νέου. Η ειρωνεία ήταν ότι στην πραγματικότητα οι γάτες βοηθούσαν στην καταπολέμηση της αρρώστιας, γιατί έτρωγαν τα ποντίκια και τους αρουραίους, που ήταν η αληθινή εστία της μόλυνσης.

Η σύνδεση των μαύρων γατών με την κακοτυχία και τις μάγισσες συνεχίστηκε για πολλά χρόνια. Στα χρόνια του Μεσαίωνα, όσοι τύχαινε να απολαμβάνουν τη συντροφιά μιας μαύρης γάτας, κρίνονταν πολλές φορές ένοχοι για μαγεία.

Στη Σκωτία υπήρχε ο μύθος της γιγάντιας μαύρης γάτας, που έκλεβε τις ψυχές των νεκρών, πριν προλάβουν να τις πάρουν οι Θεοί στον παράδεισο. Οι Σκωτσέζοι τοποθετούσαν φύλακες στους τάφους, για να υπερασπιστούν τις ψυχές τους, ενάντια στο δαίμονα της μαύρης γάτας. Τον 16^ο αιώνα, η αντίληψη ότι οι μαύρες γάτες συνδέονταν με τη μαγεία και τις μάγισσες έφτασε στο απόγειό της. Ο κόσμος πίστευε ότι οι μαύρες γάτες συντρόφευαν τις μάγισσες στις σατανικές τελετές τους και λειτουργούσαν ως «αποθηκευτικοί χώροι» για τις υπερφυσικές τους δυνάμεις. Γι’ αυτό μαζί με τις μάγισσες, εκτελούσαν και τις γάτες τους για να εξαλείψουν κάθε ίχνος μαγείας. Άλλοι πάλι πίστευαν ότι οι ίδιες οι μάγισσες μεταμορφώνονταν σε μαύρες γάτες και τρομοκρατούσαν τους απλούς, θεοσεβούμενους ανθρώπους. Έτσι, μέσα από δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις η μαύρη γάτα θεωρήθηκε γρουσουζιά.

Σταδιακά σε πολλούς Ευρωπαϊκούς λαούς οι μαύρες γάτες θεωρήθηκαν ως πηγή κακοτυχίας. Τον 16^ο αιώνα στην Ιταλία και τη Γερμανία οι άνθρωποι πίστευαν ότι αν μια μαύρη γάτα καθίσει στο κρεβάτι ενός αρρώστου, τότε αυτός θα πεθάνει. Και όταν αυτό συνέβηκε κάποιες φορές, έλεγαν πως ο θάνατος οφείλονταν στις υπερφυσικές δυνάμεις της γάτας και όχι στην αρρώστια. Επίσης αν στην κηδεία αυτού του ατόμου εμφανίζονταν μαύρη γάτα τότε αυτό σήμαινε ότι θα πεθάνει και άλλο μέλος της οικογένειας.

Αντίθετα οι πρώτοι Αμερικανοί, πίστευαν ότι με το ζωμό που προερχόταν από μια βρασμένη μαύρη γάτα μπορούσε να γιατρευτεί η φυματίωση. Το περίεργο ήταν ότι κανείς δεν τολμούσε να σκοτώσει μια μαύρη γάτα, γιατί αυτό σήμαινε κακοτυχία. Εκτός αυτού πίστευαν ότι αν κάποιος είχε πρόβλημα με τα μάτια του, μπορούσε να γιατρευτεί αν κάποιος τον χτυπούσε με δύναμη με την ουρά μιας μαύρης γάτας.

Θρύλοι των Αγγλοσαξόνων και των Σκανδιναβών αναφέρουν ότι, αν μαύρη γάτα διασχίσει το δρόμο, τότε ο πιο ασφαλής δρόμος για τον περαστικό είναι γυρίσει πίσω στο σπίτι του. Αν κάποιο άτομο δεν πάθαινε τίποτα, αν τολμούσε τελικά να περάσει από δρόμο που τον είχε διασχίσει μαύρη γάτα, τότε πίστευαν ότι αυτός ήταν υπό την προστασία του διαβόλου. Παρόλα αυτά, αν εκείνος χτυπούσε απαλά τη γάτα τρεις φορές, τότε η κακοτυχία έφευγε.

Στην Ιρλανδία και τη Νορβηγία λέγεται ότι αν μαύρη γάτα διασχίσει ένα φεγγαρόλουστο μονοπάτι, αυτό σημαίνει θάνατο από επιδημία. Επίσης λέγεται ότι οι μαύρες γάτες έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν τη μορφή τους και μπορούν να επικοινωνούν με το διάβολο.

Στην Κίνα, η παρουσία των μαύρων γατών σε ένα σπίτι σημαίνει αρρώστια και φτώχεια.
Οι γάτες και οι γυναίκες έχουν συνδεθεί κατά καιρούς με πολλούς τρόπους. Η Freya, θεά της έρωτα και της γονιμότητας των Νορβηγών, εμφανίζεται σε αναπαραστάσεις πάνω σε άρμα που το τραβάνε δύο μαύρες γάτες. Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρεται ότι οι γάτες κάλπαζαν σαν δαιμονισμένα άλογα. Μετά από εφτά χρόνια υπηρεσίας στη Freya, οι γάτες μεταμορφώνονταν σε μάγισσες, οι οποίες βέβαια πολύ πιθανόν πριν, απλά να ήταν μεταμφιεσμένες σε μαύρες γάτες.

Στη Φινλανδία πιστεύονταν ότι οι μαύρες γάτες μετέφεραν τις ψυχές των πεθαμένων στον άλλο κόσμο, ενώ οι Κέλτες πίστευαν ότι οι μαύρες γάτες ήταν ενσαρκώσεις όντων που είχαν τη δυνατότητα της πρόβλεψης. Στην Ινδία οι μαύρες γάτες συνδέονταν με τη μετεμψύχωση. Πίστευαν ότι όταν έχει γίνει μια μετεμψύχωση, η ψυχή αυτή μπορεί να ελευθερωθεί αν ρίξει μια μαύρη γάτα σε ένα φούρνο.

Μια παράδοση της Βεγγάλης λέει ότι μια γυναίκα μπορεί να αλλάξει την ψυχή της με μια μαύρη γάτα, και από εκεί και πέρα ότι κακό συμβεί στη γάτα θα το υποφέρει η γυναίκα. Μάλιστα υπάρχουν μαρτυρίες που λένε ότι χτυπήματα που δόθηκαν σε μαύρη γάτα αποτυπώθηκαν στα ίδια σημεία στο σώμα μιας γυναίκας.

Η πεποίθηση ότι οι μάγισσες μπορούσαν να μεταμορφωθούν οι ίδιες σε μαύρες γάτες, προκειμένου να περιφέρονται απαρατήρητες στους δρόμους, παρέμεινε ισχυρή και στην Αμερική την εποχή του «κυνηγιού των μαγισσών».

H δίκη των «μαγισσών του Salem» είναι ένα περιβόητο περιστατικό της αποικιακής ιστορίας των Η.Π.Α., το οποίο οδήγησε στην καταδίκη και εκτέλεση κατοίκων του χωριού Salem στη Μασαχουσέτη, το 1692, με την κατηγορία της μαγείας. Αποτελώντας μια νοητή συνέχεια του κυνηγιού μαγισσών της μεσαιωνικής Ευρώπης, οι δίκες μαγισσών ανήκουν στην προτεσταντική διωκτική παράδοση και το περιστατικό αυτό έχει χρησιμοποιηθεί έκτοτε ως γλαφυρό παράδειγμα, σε τομείς όπως η πολιτική αλλά και η λογοτεχνία, για τους κινδύνους που κρύβει ο θρησκευτικός φανατισμός, οι ψευδείς κατηγορίες και η κυβερνητική παρείσφρηση στις προσωπικές ελευθερίες του ατόμου.

Κι αν στην κοινή μνήμη διασώθηκαν μόνο οι μάγισσες του Salem, διακαστήρια για το ίδιο ζήτημα έγιναν και σε άλλες περιοχές της Μασαχουσέτης, όπως στο Salem Village (σήμερα Danvers), στο Salem Town, στο Ipswich, στο Andover, στη Βοστώνη και στο Charlestown.

Κατά καιρούς έχουν αποδοθεί ακόμα και υπερφυσικές δυνατότητες στις γάτες, όπως ότι μπορούν να δουν την αύρα ενός ανθρώπου, ότι μπορούν να δουν το φάντασμα ενός πεθαμένου, ή ότι μπορούν να προβλέψουν ένα σεισμό ή μεγάλες καταστροφές.

Το γυαλιστερό τους τρίχωμα και οι αινιγματικές τους ιδιότητες έχουν θεωρηθεί μυστήριες, δαιμονικές ή ότι προκαλούν κακοτυχία. Απόρροια των αντιλήψεων αυτών είναι το κυνήγι και η εξόντωση των μαύρων γατών, ανάλογα με τις εποχές και τον εκάστοτε πολιτισμό.

Η Julie Taff, φωτογράφος της εκδοτικής εταιρείας Browntrout, θεωρεί ότι υπάρχει ένα είδος ίντριγκας και μυστηρίου στις μαύρες γάτες. Η εταιρεία έχει εκδώσει κατά καιρούς διάφορα ημερολόγια με φωτογραφίες από γάτες, με πρώτο το «Μαύρες Γάτες», το 1997, το οποίο είχε και πολύ μεγάλη επιτυχία. Η ίδια όμως, παρόλο που γενικά δεν είναι προληπτική δεν περνάει ένα δρόμο, αν πριν έχει περάσει μια μαύρη γάτα. Μερικές προλήψεις αφήνουν τον άνθρωπο με τον θάνατό του!

Ο Debi Parsons – Drake, μέλος οργάνωσης για την προστασία των ζώων, λέει ότι οι μαύρες γάτες είναι τα ζώα με τη λιγότερη ζήτηση, κι αυτό γιατί γύρω τους κινούνται διάφορες προληπτικές θεωρίες.

Η Zora Neale Hurston, η οποία έχει σπουδάσει Hoodoo - παρόμοιο με το Voodoo - και ο Harry Middleton, ο οποίος είχε συγκεντρώσει πάνω από 13.000 ξόρκια, στη δεκαετία του ‘30 πίστευαν ότι κάθε μαύρη γάτα έχει ένα κόκαλο στο σώμα της που της δίνει τη δυνατότητα να εξαφανίζεται ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επιστροφή στη ζωή ενός αγαπημένου προσώπου. Ο μόνος τρόπος για να πάρει κάποιος αυτό το κόκαλο είναι να ρίξει τη γάτα σε βρασμένο νερό τα μεσάνυχτα. Όταν η γάτα βράσει και το κρέας ξεχωρίσει από το κόκαλο τότε το κόκαλο που χρειάζεται θα μείνει στην επιφάνεια του βρασμένου νερού.

Ένα άλλο ξόρκι έχει τη μορφή ποιήματος. Ο ενδιαφερόμενος απαγγέλει:

«Μαύρη γάτα πέρασε από το δρόμο μου.

Φέρε τύχη στο σπιτικό μου,

Και όταν λείπω απ' το σπίτι μου

Δώστη μου όπου κι αν γυρνώ».

Αφού πει το ξόρκι αφήνει τη γάτα να φύγει. Αν την πειράξει ή τη χτυπήσει τότε θα έχει μεγάλη κακοτυχία!

Όμως όσο απομακρυνόμαστε από τον Μεσαίωνα υποχωρούν και οι δεισιδαιμονίες που προκαλούσαν φόβο στους ανθρώπους σε ό,τι αφορά την εύνοια της τύχης. Έτσι σε ορισμένους πολιτισμούς οι μαύρες γάτες θεωρούνται σύμβολα καλοτυχίας.

Για παράδειγμα, οι πειρατές του 19^ου αιώνα, «μαύρες γάτες» και οι ίδιοι ενός κόσμου άκαμπτου, πίστευαν ότι αν έρθει προς το μέρος σου μια μαύρη γάτα, αυτό είναι κακό σημάδι, αν όμως εμφανιστεί μπροστά σου, αλλά απομακρυνθεί, αυτό σηματοδοτεί κάτι πολύ καλό!

Στα Midlands της Αγγλίας, πίστευαν ότι αν κάποιος πρόσφερε μια μαύρη γάτα ως δώρο γάμου αυτό έφερνε καλή τύχη στη νύφη.

Στο Yorkshire, οι γυναίκες των ψαράδων κράταγαν στο σπίτι μια μαύρη, ως εγγύηση ότι οι άντρες τους θα επιστρέψουν. Αν έμπαινε μαύρη γάτα στο σπίτι ή στο πλοίο τότε ήταν καλή τύχη, ειδικά αν δεν είχε καμία λευκή τρίχα. Οι γάτες δεν διώχνονταν ποτέ γιατί αυτό σήμαινε ότι διώχνεις την τύχη σου. Πίστευαν πως, αν έριχνες τη γάτα μέσα στη θάλασσα θα ανέβαιναν αμέσως τα νερά της και θα ερχόταν μια βίαιη καταιγίδα. Αυτή η πρόληψη της καλής τύχης, είχε ως αποτέλεσμα να κλέβονται οι μαύρες γάτες από τα σπίτια! 

Ο Βασιλιάς Κάρολος ο 1^ος μάλιστα, για να αποφύγει το φαινόμενο της κλοπής, είχε βάλει άτομα να φρουρούν τη γάτα του.

Αφρικανικές και Αμερικανικές παραδόσεις λένε ότι οι μαύρες γάτες φέρνουν τύχη στο τζόγο. Έτσι πολλοί τζογαδόροι κουβαλούσαν μαζί τους μια μαύρη γάτα.

Γενικότερα οι λαοί που με κάποιον τρόπο συνδέονται με τη Μεγάλη Βρετανία έχουν μια διαφορετική αντίληψη για τις μαύρες γάτες. Για παράδειγμα στην Αγγλία και την Αυστραλία οι μαύρες γάτες σημαίνουν καλή τύχη. Κάποιοι αγρότες πίστευαν ότι οι μαύρες γάτες μπορούν να ανακαλύψουν κρυμμένους θησαυρούς, αν βέβαια ακολουθηθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία. Έπρεπε να αφήσει κάποιος τη γάτα ελεύθερη σε μια διασταύρωση πέντε δρόμων και μετά απλά να την ακολουθήσει.

Οι Σκωτσέζοι πιστεύουν ότι αν εμφανιστεί μια μαύρη γάτα σε ένα σπίτι, αυτό σημαίνει ευημερία για το σπίτι αυτό.

Σήμερα, παρότι οι προλήψεις έχουν υποχωρήσει αρκετά, εξακολουθούν να υπάρχουν. Το 2007 φιλοζωικές οργανώσεις της Ιταλίας ανακήρυξαν την 17η Νοεμβρίου ως «ημέρα της μαύρης γάτας», προσπαθώντας να δώσουν τέλος σε αυτήν την προκατάληψη. Η δεισιδαιμονία ότι οι μαύρες γάτες φέρνουν κακοτυχία μπορεί να ισχύει σε πολλές χώρες, αλλά πουθενά δεν είναι τόσο βαθιά ριζωμένη όσο στην Ιταλία, όπου παπικό διάταγμα του Μεσαίωνα τις χαρακτήριζε «όργανα του Σατανά» και έκτοτε ρίχνονταν στην πυρά μαζί με τις υποτιθέμενες μάγισσες. Σύμφωνα με την Ιταλική «Ένωση Προστασίας των Ζώων και του Περιβάλλοντος», πέρυσι θανατώθηκαν με διάφορους τρόπους στη χώρα 60.000 γάτες. Η Ιταλική «Ένωση Προστασίας των Ζώων και του Περιβάλλοντος» έστειλε και επιστολή στο Βατικανό, ζητώντας βοήθεια από τον Πάπα Βενέδικτο Ιστ΄, ο οποίος, όπως γνωρίζει πολύς κόσμος, είναι γνωστό ότι αγαπά τις γάτες.