Λίμνες Πρέσπες (στην αρχαιότητα Βρυγηίδες)

Στη βορειοδυτική γωνιά της Μακεδονίας, στη συμβολή των συνόρων της με την Αλβανία και την Π.Γ.Δ.Μ., βρίσκονται δύο γραφικές λίμνες, η Μικρή και η Μεγάλη Πρέσπα (υψόμετρο 853 μέτρα) με την ομώνυμη γύρω περιοχή. Κοντά στις λίμνες, υπάρχουν αξιόλογοι παραδοσιακοί οικισμοί, οι σπουδαιότεροι από τους οποίους είναι ο Άγιος Γερμανός, οι Ψαράδες, ο Λαιμός, η Καλλιθέα, οι Καρυές και το Βροντερό.

Η Μεγάλη Πρέσπα και η Μικρή Πρέσπα χωρίζονται μεταξύ τους με ένα στενό λαιμό ξηράς, και ανήκουν σε τρεις χώρες, βρισκόμενες στα σύνορα αυτών των χωρών. Έτσι Ελλάδα, Αλβανία και Π.Γ.Δ.Μ., κατέχουν από ένα τμήμα τους. Γύρω από την λεκάνη των Πρεσπών, βρίσκονται τα βουνά Τρίκλαρο και Βαρνούς στην Ελλάδα, Περιστέρα Πλάνινα στην ΠΓΔΜ και Πιτσκίνα Βόντα στην Αλβανία. 

 Όταν τα νερά της Μικρής Πρέσπας πλεονάζουν κυρίως την άνοιξη, χύνονται στην Μεγάλη Πρέσπα κι από εκεί με υπόγειες καταβόθρες, διοχετεύονται στην Αχρίδα μερικά χιλιόμετρα βορειότερα. Με χίλια πρόσωπα και διαθέσεις που αλλάζουν κάθε στιγμή, οι πανέμορφες Πρέσπες μοιράζονται την καθημερινότητα της μεθορίου μαζί με τις ανθρώπινες κοινότητες, σύντροφοι στην μοναξιά τους εδώ και χιλιάδες χρόνια τώρα.

Η χλωρίδα και πανίδα της περιοχής είναι πολύ πλούσια. Καλαμιώνες στις όχθες, πυκνά δρυοδάση και υγρά λιβάδια, κρύβουν μεγάλο αριθμό ειδών του φυτικού και του ζωικού βασιλείου. 

Έχουν καταγραφεί 12 τύποι δασών, περισσότερα από 1.500 είδη φυτών (σε σύνολο 6.000 που απαντώνται σε όλη την Ελλάδα), από τα οποία δύο είναι τοπικά ενδημικά. Στην περιοχή ζουν επίσης πάνω από 40 είδη θηλαστικών - μεταξύ των οποίων κάποια από τα σπανιότερα στην Ευρώπη, όπως είναι η καφέ αρκούδα (Ursus arctos), ο λύκος (Canis lupus), η βίδρα (Lutra lutra) και το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra) -, 11 είδη αμφιβίων, 22 είδη ερπετών και 17 είδη ψαριών από τα οποία τα 8 είναι ενδημικά της Ελλάδας. 

Ίσως όμως το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της τοπικής πανίδας είναι τα πουλιά. Σε σύνολο 260 ειδών, ξεχωρίζουν οι πληθυσμοί των αργυροπελεκάνων (Pelecanus crispus) και των ροδοπελεκάνων (Pelecanus onocrotalus) - δύο είδη που απειλούνται με εξαφάνιση. Η Πρέσπα είναι το μοναδικό μέρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου αυτά τα δύο είδη απαντώνται και φωλιάζουν μαζί, επιπλέον δε η αποικία των αργυροπελεκάνων είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο. Αξιόλογοι είναι και οι πληθυσμοί πολλών άλλων απειλούμενων υδρόβιων πουλιών, όπως είναι οι ερωδιοί (οικ. Ardeidae), οι λαγγόνες (Phalacrocorax pygmaeus) και οι σταχτόχηνες (Anser anser).

Στην πλευρά των χαμηλών της όχθων, εκεί που έχουν αποτραβηχθεί τα νερά, έχει δημιουργηθεί ένας λιβαδότοπος πρόσκαιρος βοσκότοπος για τα ζώα. Εδώ ζουν μικρόσωμες αγελάδες νάνοι μόλις ενός μέτρου ύψος, που περιφέρονται για να βρουν την τροφή τους. Αυτές ζουν μόνο στους Ψαράδες και στον Άγιο Αχίλλειο και είναι προστατευόμενο είδος. ένα ακόμη ιδιαίτερο είδος της περιοχής είναι οι νεροβούβαλοι. Με την χρήση των νερών της για άρδευση έχει αναπτυχθεί και η γεωργική καλλιέργεια γύρω από τις όχθες της με κύριο προϊόν τα φασόλια.

Η ίδρυση του «Πάρκου Πρεσπών», της πρώτης διασυνοριακής προστατευόμενης περιοχής στα Βαλκάνια, ανακοινώθηκε στις 02.02.2000, Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων, στον Άγιο Γερμανό Πρέσπας. Την ιστορική αυτή συμφωνία υπέγραψαν οι πρωθυπουργοί της Αλβανίας, της Ελλάδας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας.

Αυτό το «Δώρο στη Γη» προτάθηκε από την περιβαλλοντική οργάνωση WWF Ελλάς και την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ) που δραστηριοποιείται εδώ και αρκετά χρόνια στην περιοχή της Πρέσπας, με τη στενή συνεργασία του τοπικού πληθυσμού. «Αυτή η τριμερής συνεργασία αποτελεί ορόσημο για την προστασία του περιβάλλοντος,» επεσήμανε ο Ρίτσαρντ Χόλαντ, Διευθυντής του διεθνούς προγράμματος του WWF για τους υγροτόπους. «Ιδιαίτερα σήμερα που οι υδατικοί πόροι, τα ποτάμια, οι λίμνες και τα ρυάκια του πλανήτη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα συρρίκνωσης και υποβάθμισης».

H Πρέσπα, από το 1974 έχει χαρακτηριστεί Εθνικός Δρυμός με έκταση 4.900 εκτάρια και έκταση περιφερειακής ζώνης 14.570 εκτάρια. Τα Ελληνικά τμήματα της Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας και οι πλευρές των βουνών Τρικλάρι και Βαρνούντα που βλέπουν προς αυτές, ορίζουν το χώρο του Δρυμού. Ο πυρήνας του, που εκτείνεται σε ολόκληρη τη Μικρή Πρέσπα και ελάχιστες παραλίμνιες εκτάσεις, δίνει στο Δρυμό την ταυτότητα ενός μοναδικού υγροτόπου, που χαρακτηρίσθηκε από την Συνθήκη Ραμσάρ σε Διεθνή Προστατευόμενο Υγρότοπο (1973) αλλά και υδροβιότοπος με πανευρωπαϊκό ενδιαφέρον σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 79/409 και κυρώθηκε από τη χώρα μας με το Ν.Δ. 191/1974. 

Μέσα στο όρια της προστατευμένης περιοχής αναπτύσσονται 13 οικισμοί με 1500 περίπου κατοίκους συνολικά. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν οι Ψαράδες και ο Άγιος Γερμανός και έχουν χαρακτηριστεί παραδοσιακοί και διατηρητέοι οικισμοί. 

Μεγάλη Βρυγηίδα (Μεγάλη Πρέσπα)

Η συνολική της επιφάνεια είναι 270 τετραγωνικά χιλιόμετρα και είναι η μεγαλύτερη των Βαλκανίων. Το σχήμα της είναι επίμηκες, με μέγιστο μήκος τα 25 χιλιόμετρα και μέγιστο πλάτος τα 15 χιλιόμετρα. Το μέγιστο βάθος της είναι 55 μέτρα και την μοιραζόμαστε με την Αλβανία και την Π.Γ.Δ.Μ., όπου ανήκει και το μεγαλύτερο μέρος της. Στην Ελλάδα ανήκουν μόλις 38 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το μεγαλύτερο μήκος του ελληνικού τμήματος είναι 6 χιλιόμετρα και το πλάτος της 11 χιλιόμετρα. 

 Μικρή Βρυγηίδα (Μικρή Πρέσπα)

Είναι συνέχεια της Μεγάλης και χωρίζεται από αυτήν με ένα κομμάτι ξηράς μήκους 3 χιλιομέτρων και πλάτους μόλις 200 μέτρων. Έχει συνολική επιφάνεια 48 τετραγωνικά χιλιόμετρα, από τα οποία τα 43 χιλιόμετρα ανήκουν στην Ελλάδα και μόλις 5 χιλιόμετρα στην Αλβανία. Μέσα στην Μικρή Πρέσπα βρίσκονται οι νησίδες του Αγίου Αχίλλειου που κατοικείται και η Βιτρινίτσι που είναι ακατοίκητη. 

Θρύλοι για τις Πρέσπες

Οι δύο λίμνες, είναι δύο από τις παλαιότερες στην Ευρώπη, με ηλικία πολλών χιλιάδων ετών. Οι θρύλοι αναφέρουν ότι παλαιότερα στην κοιλάδα της Πρέσπας υπήρχε ένα ποτάμι και κατά μήκος του ήταν κτισμένα χωριά. Η έξοδος του ποταμού κάποτε όμως φράχτηκε, τα νερά άρχισαν να συγκεντρώνονται, τα χωριά πλημμύρισαν, μία λίμνη δημιουργήθηκε και τα χωριά σκεπάστηκαν εντελώς.

Πολλοί ισχυρίζονται και σήμερα ότι όταν κατεβαίνουν τα νερά της λίμνης, βλέπουν τα απομεινάρια των οικιών.

Η επιστημονική αλήθεια δεν απέχει και πολύ από τον θρύλο. Πριν από εκατομμύρια χρόνια μετά από σεισμούς, καταποντισμούς και γεωλογικές ανακατατάξεις δημιουργήθηκαν οι κοιλότητες των λιμνών. Τότε δημιουργήθηκε μία λίμνη, που σήμερα μετά τις γεωλογικές ανακατατάξεις, είναι χωρισμένη στα δύο.